Wednesday, 1 August 2018

ZORAM TAN

   Lu chhum ban chhum huama kan pi pute sah zau, kan Zoram hi kan ram neih chhun, kan ta a ni. Hei lo chu ram dang kan nei lo. A chhiat thata mawhphurtu chu Zofate kan ni. A enkawltuten kan enkawl dan a zir zelin a hmelhmang a inthlak zel dawn a, kan cheibawl dan a zir zelin engang ram nge a nih, tih hi tarlan a ni zel dawn bawk a ni.
   Tun kan dinhmunah Zoram hian mamawh tam tak a nei a, kan dinhmun siamthat nana thil tul tak tak thenkhat tarlan i’n tum teh ang.

Taimakna....  
   Japan ram chuan Indopui II-naah khan Atom Bomb puak an tuar a, mi sing tel an boral bakah, an ram ei leh bar dinhmun nasa takin a tlachhia a, dingchhuak leh thei awma mawi pawh an ni lo. Mahse taihmakna hmangin an ram chu khawvela economy ram ropui ber te zingah an hlangkai leh der tawh. Tuna an buaina pakhat chu, hnathawk hovin chawlh nachang an hre tawh lo khi a ni. Holiday sawimawina essay inziahsiak ngai khawpin hna an thawk nasa. Kan ram tungding a, venghim tur leh kan dinhmun siam that nan taihmakna neih thar a tul hle.

Hruaitu tha...

   Kan ram mamawh chu hruaitu tha a ni. Hruaitu nei tha ram chu ram awhawm an ni zel. Awmze neia ram mipuite hruai thei mi, lalna leh thuneihna ringawta inhambuai lo, ram hmangaih hruaitu kan mamawh hle. Party mi leh sa chauh ni lo, Zafaten kan ngaihsan hruaitu kan mamawh.

Mipui tha ...

   ‘Mitdel ramah chuan mit var khing lehlam chauh nei pawh Lal an ni thin’ an lo ti. Ram mipuite hian kan phu tawk leh phak tawk chiah hruaitu kan nei a ni thei bawk. Mahni tanghma hai leh hruaitute hruaisual pawiti lem lo mi kan tam chuan hruaitu tha beisei tur kan ni lovang. Ram hmangaihtu mihring kan tam zawh poh leh kan ram a dingchhuak ang.

Mithiam...

   Ram nunna hnar chu mithiamte kutah a innghat thui hle. Mithiam tamna hmunah thu a fing zel a, hmathlir a mumal thin. Thangtharte thiamna lamah hma kan sawn deuh deuh a tul hle. Mithiam tangkai kan tam poh leh kan ram hian chhantu a ngah tihna a ni ang.

Inhriatchianna...

  Kan ram hian inbihchhian leh inhriatchian kan mamawh. Kan sum hmuhna hnar, kan hman dan leh kan thawhchhuah kan bihchian a hun ta khawp mai. Kan nihna dik tak hi chhut chian chuan a derthawng angreng khawp mai. Sum leh pai hailuhna mumal nei lem lo ram kan ni, Sorkar laipui inthlak ruala buai chuk chuk thei reng kan nihna te hi kan hriatchian a hun ta hle. Inrenchem a tul a, kan nihna anga lan ngam a hun chho ta hle.

    Sawi tur tam tak a awm ang. Engpawhnise, Zoram hi kan ram a ni a, kan tanrual a tul hle, Hruaitute dem ngawt hman kan ni lova, lungrualna nena ‘ZORAM TAN’ tia, kan zavaia kan chetchhuah a tul ta hle mai.


Dt.23.8.2015
Aibawk 
YMA HLUTNA

   Khawvela hnam anga damkhawchhuah duh, midangte rahbeh nih bik hlauhna leh hnam tenau nih inhriatna avanga tangrual lo thei lova inngaihna rilru, kan thlahtuten an lo neih thin chuan  Lal leh khawnbawlte thlazar hnuaiah mizo tlangval rualte khawtlang chhantu sipaiah a chherchhuak a. Sapui leh ral a taka beih tur awm loh hnu fe ah pawh he rilru hi Mizo thinlungah a la reh chuan loh avangin he pawl ropui hmang hian kan chhunzawm zui ta zel a nih hi....

Huapzo pawl ropui...
 
  Pawl tam berah hian pawnga taka tel ngawt theih a ni lova, a tel tur bik leh a huam chin mihring thliar kan ni thin. A pawl dinchhan leh chumi atanga hlawkna leh hamthatna pawh a pawl mi leh sa tan bik zela vohbik a ni a, mamber fee pek ruala Mizo hnam kan tel kim theihna ber chu YMA hi a ni. Kohhran thurinah kan lungrual zo lova, Political Party-ah phei chuan kan lungrual lo satliah mai ni lovin, mizo leh mizo kan invawhlum lo chauh zel a nih hi.
   Chhungkhat laina hnai belh tur leh chhawmdawltu nei loten an thlir fo chu he pawl hi a ni a, lusun chhungte thlamuanna thlen fo tu, tawhsual tawk palhte chhawmdawla, khawtlanga tanpui ngaite dawmkangtu leh eng ang mi nge an nih, tih lam aia Mizo an nih avanga kuangkuahtu pawl a ni. Hnam pumpui anga chet lakna tur thil awm thulah pawh he pawl baka Mizo min kuakhawm thei tur hi pawl dang kan la nei rih lo.

Tlawmngai pawl...

   Ram changkang zelin a hrinchhuah, pawl hrang hrang, sawrkar zem zena hmanraw tha tak tak nena an inbun thluah tawh hnuah pawh, he pawl hmanraw pui ber, tlawmngaihna khum thei hi a la awm rih lo. Khuarel chhiatna thlen chang pawhin a thlenna hmun atanga hnai ber, he pawl member te hi chet la hmasa ber an ni fo zel. Zualko tlan leh khaw kar kawng thui tak tak a ruang zawn hun pel tawh mah ila, a hunlai mil zela Mizote min tuamhlawmtu chu he pawl hi a la ni fan.

Hnamchhantu pawl...

  Kan hnam hi he pawl tello hian a him zo chiah angem, tih hi chhut tham fe a awm. Hnam khawih thil engah pawh a inrawlh a remchang a, Zofate himna atana daitheuva, ralven buka ding tlat thin chu he pawl hi a ni. Sawrkar kal diklo tur veng a, hnamdang min chimbuaina tur leh kan hnam tiderthawngthei thil ngaihven ber tu chu he pawl hi a ni fo. A member huam a zauh avang leh a pawl kalphung avangin zah a hlawh a, a thiltih avangin fak a phu takzet. A hlutna hi kan la hre dawn chauh ni pawhin a lang.

  Khawvel hi changkang er tawh teh mahse, hringnunin a kentel harsatna, manganna leh chhiatna te hi engtikah mah kan thlawhbosan dawn lo, khuarel chhiatna chi hrang hrang leh hnam anga dinchhuah ve duhna rilru hi a nasa deuh deuh dawn, heng zawng zawng hian he pawl ropuina leh hlutna hi a hailang zel fovang. Mihringte hi nunphung pangngaiah inmamawh lo leh inngaihsak lo viauin lang thin mahila, a bik takin Mizo rilruah chuan kan inmamawhna hi a la sang zel dawn a, min phuarkhawmtu pawl hi kan mamawh zelin a rinawm. Mimal hi chuan hmalak zau a har a, hna a sawt lova, tha leh tui a tlem thin. Ropui tak leh chak taka kan lan ve theihna pawl ropui, YMA hi a va hlu em!!!


Dt.8.6.2014
Aibawk

THANGTHARTE LEH ZONUN

  In za nufa khua, motor kawngpuiin a tlawhpawh mumal loh, thenawm khaw hnai ber tlawhpawh tur pawh a chawhma \ha lai mai ke a kal a ngaih lai leh kawtchhuah thuhmun in\awm a, hnathawk thei zawng zawng liamkawn khata kan liam duak duak thin hunlai kha chuan mihring nun inlaichinna leh inlungrualna pawh kha a \ha deuh nge nge chu a lo ni. Mahse kan heti reng thei lova, hmalam kan pan ve mek zel avang leh thil \ha leh awlsam zawkin kan nunah a \ha lama nghawng a neih ve zel avangin nunphung pawh a danglam ve zel a tul miau si a. Khawkhat eizawnna a inang put put thei tawh lova, khawtin motor kawngin a pawh tawh bawk a, mihring kan pung zel. Heng zawng zawng hian thangtharte nunah tunhma an tawh lohna tam tak a thlen a ni.

  Hetihrual hian kan zonunmawi leh hnamzia erawh kan chhawm nun zel hi a la remchang a, tunhma ang diak diak in thil tih theih tawh loh mahse, kan hnam ziarang leh nuphung erawh kan mausam loh a va \ul em.

Aia upa te zah thiam...
     Zep thu cheng lo, aia upa zah kawngah hian thangtharte hi kan inbihchian a tul tawh hle mai. Aia upa zah nachang hre lo thalai kan tam tawh. Aia upa hlir awmkhawmna zingah pawh sawmbik kan nih lemloh pawhin kan \awng zung zung a (Committee chu thudang), roreltu ber kan nihna hmun ni lem lovah pawh ro kan rel zung zung ngam tlat tawh. Tin, khawlai leh tualzal nun hrim hrim ah upate ngaihhlutna leh zahna kan lantir dan hi a nep sawt hle in a lang. Aia upa zah hi Mizo nunmawi dik tak, hlu em em leh khawvel hmaa chhuan tlak a ni. Chutihrual erawh chuan zahtlak loh, kum lama upa ringawt kan pung sawt ve hle tho. Tin, eizawnna hmunah naupang zawkte hotu zawk an nihna hmun a awm ta fur bawk. Engpawhnise, aia upa zah hi chhawm nung leh ang u.


Mizo tawng ngaihsan leh humhalh..
    Hnam hausakna leh nihna bulpui tehna pakhat chu \awng hi a ni. Hnam upa leh hlun te chuan an \awng an humhalh mai ni lovin an tihausa zual zel thin. IT \hang chak tak avang hian tunlaiah inbiakpawhna a awlsam a, SMS kan tih te pawh hian kan \awng a run nasa hle. A awlsam zawnga thil kan chhut nasat lutukna hian mizo tawng kalphung pangngai a ti dazat nasa ta hle mai. Hei hi tunlai zirlaiten mizotawng an ziak atang hian a chiang khawp mai. Tin, tunlaiah intihchangkanna tumna avangin mi tamtak chuan kan pianpui tawng ngei thiamloh luih intihhmuh an awm mek bawk. Kan tawng tihausatu ah tang ila, i humhalh tlat ang u.


Midang tanpui leh tlawmngaihna....
    Hmanlai angin tlawmngaih vak pawh tum ila, a remchang tawh lo. Zualko tlan, damlo/ruang khaw kara zawn, thawkmawh deuhte khaichhuah leh thil dang tam tak tunlaia hman zui remchang tawh lo a awm thei. Khawhar chhungkuaah pawh in riak duh lem lo mi tam tak an awm tawh a, thlan lai tur pawh hlawhfa lak duh an tam tawh. Heng zawng zawng hi kan tlawmngaih loh vang a ni vek hran lo, sawi tawh angin kan hun neih dan pawh hian a zir teh nuaih tawh lo a ni zawk. Chutihrual chuan khawvel awm chhung chuan kan bul maiah hian tanpui leh chhawmdawl ngai an awm reng dawn. A tul dan a zir zela tlawmngaih chhuah a tul hun pawh a awm zel ang. Heng hunah hian Mizo nun dik tak kan lantir fo erawh a tul zel ang.

   Sawi tur tam tak a awm thei ang. Engpawhnise, Mizo kan ni a, kan hnam pawh Mizo a ni. Kan nunphung leh chetvelna avang ngawt hian hnam dang kan ni dawn hauh lo. Khawvel hmasawnna ruala ke pen chung hian kan hnam nun leh zia te hi vawng nung tlat ang u.




- Dt.2.11.2014
 Aibawk
RAM HMASAWN NAN SAWRKAR THA


  Pathianin khawvel a siam a, a chhunga kan inrelbawl nan leh hma kan sawn zel theih nan  sawrkar min pe bawk a. A nihna dik takah chuan ram hmasawn nan leh inrelbawlna atana hmanraw tha ber chu sawrkar tha (Good governance) emaw ram inrelbawlna (Politics) dik hi a ni.

   Mizoram hian politics kan hmelhriatna a rei ve leh tawh hle a, chutihrual chuan a nihna tak leh a tangkaina tur anga hmangchhuak sawrkar kan la nei lo niin a ngaih theih. Sawrkar tha chuan ram hmasawnna tur leh a ramchhunga cheng mipuite thatna tur chu a thupui ber a ni a. Mahni inhaivurna leh hamthatna hnawl a, thliarhranna tellova a ram mite dawmkang thin sawrkar hi sawrkar tha chu a ni.

  Tuna kan Prime Minister thar, Narendra Modi hian thlantlin a nih ruala a principle nia a sawi chu, ‘Inrelbawlnaa tam tlurh lo, rorelna rah chhuah tam tak (Minimum government, Maximum governance) tih hi a ni. A lan danah chuan hei hi a kalpui chho zel ni pawhin a lang. Sawrkar leh a chhehvela tam tlurh, hnathawh tak tak hmuh tur awm mang si lo hi a vei awm reng a ni. Tripura CM rei tak ni tawh, Manik Sarkar chungchang an sawinaah chuan ‘ A chawlhni thawmhnaw aiin an ram kawngpui a fai tha in a hnum zawk’ an ti. A chawlhni thawmhnaw balh zia sawina ni lovin, an ram kawngpui thatzia sawina a ni zawk. An power project ropui tak tak te khu sawiin a siak lo zawk a ni. Nitish Kumar-a hnuaia Bihar state hmasawnzia te hi ropui tak a ni.

   Heng atang hian kan ram hi kan inenfiah a hun ta hle mai. Kum 30 dawn State puitling kan nih hnuah enge kan dinhmun hi? Eng party mah kan sawi lo, a nawlpui ang hian insiamthat kan ngai niin a lang. Hna lak na em em hnam, hawpkhawp tharchhuah loh aia hlauh nei lo ni thin, Zofate hi politics chhe mi in min sawp dan hi nasa tak a ni.

  Kan ram hmasawn nana kan mamawh ber nia lang chu, hruaitu tha a ni. Mi nawlpuiin kan ngaihsan, vote aia vision ngaipawimawh, ram leh hnam tana hnathawh kawr ha ngam leh tawngkam aia thiltih ngaisang mi kan mamawh ta hle mai. Nelson Mandela chu African tan chuan Hero a ni, Abraham Lincoln chu bawih chhuahtu ropui leh a hrechiang apiangin an an ngaihsan a ni bawk. Margaret Thatcher chuan an ram tana thil tha nia a hriat chu sawisel luai luaina hnuaiah vote hmuh tlem huamin a kaltlangpui ngam a, an ngaihsan phah daih zawk nghe nghe. Thlan tlin ruala tlin leh dan tur ngaihtuah a, ram leh hnam tana thil pawimawh leh kan dinchhuahna tura hnathawh tak tak aia party worker sukthlek vel kan la ngaihven zawk chhung hi chuan hmasawnna tur kan la nei thui khawp ang.

   Thangtharte kan hawiharh ta viau a, sawrkar kaldanah pawh kan khermei (Vigilant) sawt hle. Hei hi thil lawmawm tak a ni. Democracy ramah chuan mipuite hi kan pawimawh hle a, kan pawimawhzia kan hriat telh telh a tul hle bawk. Tuna kan ram dinhmun en hian kan lungawi em? Sawrkar kan hrawn tawh zawng zawng kha han thlirkir ila, enge kan ngaihdan? Eirukna laka fihlim, rilru tha leh ngil satliah hi ram hruaitu tha teh nan chuan a hniam tawh. Policy leh hmathlir mumal nei, awmze neia ram siam tum mi, hlauh nei lo leh ram dang el ngam hruaitu kan mamawh tawh e.

  Sawi dan pakhatah chuan, ‘ Kan phak tawk leh phu tawk zel sawrkar kan nei’ an ti thin. Eng sawrkar pawh nei ila, mipuiten kan thlan lal te an ni. Sawrkar tha kan duh chuan party politics kalsanin, ram leh hnam ngaihtuahna tak tak nen kan rilru kan dah san a hun ve ta hle.



Dt.7.9.2014
Aibawk 
RAM LEH HNAM HUMHALH

YMA kumpuan “Ram leh hnam humhalh” hi thil pawimawh tak leh damkhawchhuah nana thil tul tak a ni. Engtianga humhalh tur nge, enge tih theih kan neih tih te, sawi tur tamtak awm karah rilrua lan dan ang angin i’n luhchilh chhin teh ang.

Humhalh ngai..ram... Hmasang atanga tun thlengin mihringten ram kan hlut a, mahni ram hauh kan tina fu zel. History kan thlir chuan indo rapthlak tak tak leh thisen tam tak luantir tu chu ram inchuh vang a ni fo. Mimal pawhin kan ram, kan ta chin nia kan hriat chu feet khat lek pawh kan remtihna tello chuan tawlh harsa kan ti tlang a ni. Ram leh hnam anga dingchhuak a, nung khawchhuak tur chuan kan ram kan humhalh a tul. Mihring kan pung zel a, changkanna leh hmasawnna in ram mamawhna a tisang chho zel. Chutihrualin ram leilung a thanglian ve si lova, kan ram chin leh huam chin hi khauh taka kan humhim loh chuan thangthar lo la awm zel turah tuna chhuan te hian dem kan la hlawh ang. Hei thil hi politics inchirhthehna leh inpuhmawhna mai mai atana hman chi a ni lo. Ram leilung fate tanrualna tur thil, kan vaia kan mawhphurhna leh kan ngaihthah thian loh tur thil a ni.

Humhalh ngai...Hnam... Kan chhehvelah hnam lian leh upa tak tak, sakhaw hlun tak tak leh  mihring mihrinnaah pawh fing leh lehkhathiam zawkten min hual vel a, hetiang kara kan damkhawchhuah theih nan kan hnam kan humhalh a tul takzet. Mahni hnamah kan chian a tul a, kan nunphung leh hnam dan kan chawisan a tul telh telh dawn. Sap leh Korean ngaihsan ringawt piah lamah kan hnam thil leh kan nihna tak tak kan chian loh chuan kan hnam a la boral ang. 1875 velah British in India a awp lai khan hnam tenau leh humhal ngai kan nih hriain, Inner Line Regulation min duansak a, chu chu India ram hruaitu hmasate duhdanin tun thleng hian kan la hmang. Hmanni lawk atang khan Meghalaya State pawhin he ILP hi neih ve duhin nasa takin hma an la a, nawrh an huaihawt a, tun thlengin an la bei a ni. A dik taka sawi chuan ILP kan tih hi inhumhimna hmanraw derthawng tak a ni tih kan hriat a hun khawp mai. ILP tello pawha kan nun khawchhuah a, kan chhehvel hnam lian karah pawh kan dam khawchhuah theih nan hnamah kan chian a hun hle. Hnam humhalh tur chuan mahni hnamzia hmuhsit leh ngaihnep a rem lo, chawisan a, tanrual a tul zawk. Chutihlaia mahni hnam nun zahpui lek phei chu thil thiang pawh va ni suh..!!

Japan ram chu indopui pahnihnaah khan nasa taka sawp chhiat a ni. Mahse thawhrimna leh tanrualna hmangin an ram an tungding leh a, kar lovah hnam ropui leh ram thiltitheiah an chhuak leh thei. Ram leh hnam humhalh nan chuan ram leh hnam hmangaih tak tak na leh thawhrimna, a tul hunah chuan fashion changkang aiah hnathawh kawr, Vote zawn ringawt aiah kalphung dik leh a tul chuan tlak ngam khawpa huaisenna, ram leilung hmangaihna tak tak nena enkawl leh hnam dang huat ringawta ram tang lova rilru puthmang dik taka chet lak a tul ta hle. Heng zawng zawng khaikhawm nan chuan rorelna dik leh ram inrelbawlna dik kan mamawh a, hruaitu huaisen leh ram leh hnama chiang mi, mipuite Hero tur kan mamawh e.

Dt.2.3.2015
Aibawk
PIPUTE THUROCHHIAH

     Khawvel hnam upa leh hnam fing hmasa apiangin thufing leh ropui, inkaihhruaina an ngah thin a. Heng hi hnam pum ang pawha an inkaihhruaina a tling fo thin. Mizote pawh kan pi leh puten thurochhiah tha tak tak min hnutchhiah a, heng hi kan khawsakhona atana thil tul leh mihring nun  inkaihruaina atan pawha thurotling an lo ni.

   Khawtlang nunah rethei leh hausa lungrual taka kan chenhova, inmamawh tawn theuh kan nih zia an hrechiang em em a, inhmusit leh indiriam tur tumah kan awm lo a ni tih inzirtir nan, 'Lungpui pawh lungte in a kamki loh chuan a awm thei lo ' an lo ti. Hei hi tunlai hunah pawh hian thil pawimawh leh kan hriat thar tul tak a ni.

   ‘Greek ho awmkhawmna hmunah putar a lokal a, an lo ngawi thup mai a, Rome ho zingah putar a lo kal ve leh a, an lo ding thup e’ an ti. Hnam fing zawk leh ropui zawkte hian aia upa zah an lo thiam khawp mai. Nunhonaah aia upa zah hi thil mawi leh tha a ni tih an hria a, thangthar lo awm zel turte pawhin hei hi ching zui se an duh em em a, chuvang chuan, 'Aia upate zai an ngai ngai e' an lo ti.

  Tute pawh mai hian, engtik hunah pawh chhiatna leh vanduaina kan tawk thut thei vek a, thihna hial pawh tawk thei reng kan ni. Hlim tak leh thlamuang taka kan awm lai leh, malsawmna pawh kan dawng viau nia kan hriat lai taka vanduaina lo thleng thin hi hriatthiam a har thin. Chutiang hunah chuan kan pi leh pute chuan, 'Sawm thah niah pawh vawikhat lungngaih a awm chawk', tiin an lo inhnem tel tel thin. Mihring nunphung hi an lo chiang viau a lo ni.

   Hmelhriat ngai loh, mumang lamah pawh kan la hmuh ngai miah loh te hi kan nuna mi pawimawh ber an ni thut thei a, kan vawikhat hmuhna a kan hmel ngei zawng tak te hi kan nun chhanhimtu an ni thei. Heng hi hriain, 'Lampui changkhatah mi an be chhe ngai lo', tiin an lo inzirtir leh diam mai bawk.

   Tunlai angin rualbanlo zawng zawng huap zirna (Inclusive Education) tih te, rualbanlo humhimna dan (PwD Act) tih angreng leh seat reservation tih te la hrethiam se su lo mahse rualbanlo leh piangsualte chhaih nawmnah leh diriam an duh lo hle a, chutiang mi an khawtlangah an awm loh nan, 'Piansual leh phar charin tlai luat a nei lo', an lo ti leh chiah bawk. Inzirtirna ropui tak a va ni em!

   Midangte nena inrem leh lungrual taka nunho hi an duh dan a ni a, tawngkam na tak tak leh chhe tak taka inhauh te, in ankhum te hi a malsawm lo niin an ngai. Chutiang chu keini an thlahte pawh hian ching zui lo se min duh a, 'Anchhia lawh suh, mahni chungah a let leh thei', tiin min lo vaukhan lawk diam a ni.

  Tunlai khawvelah, a bikin politics huangah serh leh sang awm lem lovin kan inpuhmawh kual a, dawt thu thlengin kan sawi hreh ta lo. Thudik lo hmanga inpuh leh inchirhtheh hi a nat zia kan pi leh pute chuan sawiin,'Vawih lo vawiha inpuh mah a na', an lo ti. Hei hi kan fimkhur nan hmang ila a va tha awm em!

  Kan pipute kha an lo ngaihtuah thui a, thil an lo chik hle a ni tih hi tun hnu pawh hian a hriat theih. Tunah enge kan dinhmun le? He hla hian titawp ila:

Thlafam chang hnu kan pi leh pute,
        Lo tho leh se engtin min ngai maw?
        Lawmin an hlim thei hian ka ring lo,            An nun mawi par ang a chuai hi...!


 Dt.18.1.2015
Aibawk
A THA BER LAM KAWNG ZAWHIN..

   Ka nunah ah hian a tha ber nih zel tum mi ka ni a, mahse engkim mai hi pen khat te te in tihhlawhtlin tur tum (goal), ka nei zel thin a. Ka tum pakhat ka hlawhtlin chuan tum (goal) dang neiin ke ka pen leh nghal thin. Hlawhtlinna pakhat hian hlawhtlinna dang pakhat lam min pantir zel thin. Ka kalna tur lam ka chiang hmasa a, chumi thleng tur chuan ka insawrbing tlat a, kan thlen veleh inrintawkna nasa zawk ka neih belh sauh zel bawk thin. Midangte hnena zawhna zawh hi ka hreh ngai lova, a tul phawt chuan, ‘kawng min kawhhmuh la, min tanpui rawh’ tih hi engvanginnge ka hreh tehlul ang?

Hlawhchhamna ngaihtuah ngai suh..

 Hlawhchhamna in a nghawngchhuah tur lam ka ngaihtuah ngai lo, a chhan chu chutiang i ngaihtuah chuan a rahchhuah chhe lam zel i thlir dawn tihna a ni. ‘Ka hlawhtling dawn a ni’  tih hi ka thil ngaihtuah dan a ni a, ka lo hlawhchham palha thil thleng tur lam ka ngaihtuah ngai lo.
  Mi tamtak chu hlawhchham hlauhna hian a hmet khawng thin a, thil fello thleng tur ngaihtuahin an rilru a buai fo thin. Hringnuna hlawhtlinna nei tur chuan chet chhuah ve a ngai a ni tih hi ka ngaihdan a ni. Hlawhchhamna a lo thlen chang pawhin hlawhtling tura nasa lehzuala min fuihtu leh turtu a ni zawk thin. Mi tam tak tan chuan hlauhna hi daltu lian tak a ni tih ka hria. Ka tan chuan hlauhna hi bumna mai ah ka ngai a ni. I kalkawngah daltu awm tlata i hriat kha han hmachhawn teh, engruai a lo awm miah lovang. Remchangah la hlauh la, hlawhtlinna thlentuah hmang hlauh ang che.
  Ka thurawn che chu hei hi a ni, ‘ A tha lam ngaihtuah la, hlawhchhamna chu hlawhtling tura tichaktuah che hmang hlauh rawh’. Khawvela thil hmuhchhuah ropui tam tak hi vawi za tam hlawhchham hnu a hmuh chhuah chauh an ni asin. Hlawhchhamna hi ka pawm thei a, mi zawng zawngin hlawhchham chang an nei tih pawh hi ka pawm thlap, mahse ka pawm theih ngai loh chu hlawhtling tura beih ngam lohna hi a ni.

Harsatna chu hneh rawh..

Hlawhtling tura i kalna kawngah i kawng daltu a awm ngei ang, mahse chu chuan a tiding tur che a ni lo. I kawngah lungbang a lo awm a nih pawhin bansan chuang suh, chu bang lawn liam dan chu ngaihtuah zawk la, kaltlang rawh. Mi tamtak chuan hetiang hunah hian pumpelh an zawng fo. Mahse mi rinawm leh beidawng ngai lote chuan an paltlang zawk thin a, hlawhtlinna chu an chang thin.Midangte aia hlawhtling ni tur chuan midangte tih bak tlem tih belh a tul fo a, thawhrimna tlem neih belh a tul zawk thin.
  Ka hlawhtlinna kawng hrang hrang ka thlirlet hian tum mumal leh awmze neia hlawhtlinna lam kan panna atana thil te tham te te ka tih te khan, ropui takin par a chhuang tih ka hmu thei a, pumpelh zawng lovin a hmatiamin bei la, tichuan a tha ber i ni thei ang.

  Tawngka ringawta infuihphur ai chuan a taka tih zel mai hian min tichak thin. Thawhrimna leh mahni invawnna hmangin hmalam ka pan tlat thin zawk. Hlawhtlinna kawng i zawh laiin i thil tih tum chu ring nghet tlat la, vuan tlat zel ang che.


Source : ‘In Pursuit of Excellence’ by
Michael Jordan (Basketball Star )
@  Personal Excellence, Editor, Ken Shelton


Translated
Dt.13.9.2014
           Aibawk
NUNGCHA HUMHALH

     Pu Rokunga’n ‘chhawrpial run’ a a lo chhal, Pu Vankhama’n ‘Rimawi Ram’ ti a chhuang em em a a lo auh lawm lawm, he Zoram hian a nihna a hloh ta em ni? Nge Chawngtinleri a nuar zawk le..?

  Vanapa ten sai ramchhuah an neih hunlai te kha chuan, ban phak lek lekah sakhi leh sazuk ki hreu tha pui pui te kha an ther fur kha a ni a, an tleirawl hruai pakhat insum thei lo chuan sakhi an kap thawr mai a, Vanapa khan a kamkhat hial nghe nghe a nih kha. Kha ram kha tuna kan Zoram hi a ni. Awih a har mange aw!

   Ramchang kum engemawzat vahdar loh, chhun pachangah pawh thim ruih mai hnuaiah khan zotui thiang a luang kawi ngiai ngiai a, sava chitin reng ten an tlan hut hut a, thing par chitin awiin rengchal leh ngirtling an hram a, senhri par leh chhawkhlei par ten Zoram hi an mawi takzet thin a nih kha. Hei hi a ni Rimawi ram, Zoram tunhma awm dan chu!

  Khawvel hun inher zelah changkan lam kan pan a, khuarel, leilungin a thlawna min chhawpchhuahsak thing leh mau leh nungchate hlutna chu siamchawp khawl thil leh hmanraw changkang zawkte ngaihlutna in a luahlan zo ta. Kan hnena awm a, cheng ve tur leh kan mamawh, khuarel thil zawk chu kan suasam a, nungchate khawvel kan tichereu mek zel a nih hi. Ram hring nuam leh nungcha tinreng tuallenna chu thlaler ramah kan siam lo chauh chu a ni e. Khawmual a cheng duhtawk mai lovin luia nungcha tinreng thlengin tur nen kan hrai duh a, Zofate hi nungchate hian min \ih ngawih ngawih tawh ni hian a lang asin.

  Tunah erawh chuan heng nungchate leh ramngawte hlutna kan hre letling leh tan mek hi a lawmawm hle. Khaw hrang hrang ten an huamchhung luidung an humhalh thar leh ta te, ramvak miten an silai an han tung te hian nungchate tan beiseina thar a siamsak ngei ang le.

   Thangtharte an fing zel a, kan chhehvela nungchate leh ramngawte nena kan inmamawh tawn zia kan hre chho deuh deuh zel a, chutihrualin Sorkar lam pawhin thingtlang lo neih bansan a, huan leh ramnghet nei a eizawnna tur ruahmanna an siam chho zel te hian beiseina sang tak min siam leh thin a ni.

  Khawvel hi chenna tlak a nih zel theih nan te, kan tu leh faten boruak nuam leh thiang an rawn chen theihna tur atan te leh khawvel tha zawk kan din theih nan nungchate leh ramngawte kan humhalh a tul hle a ni. Kan rama sava mawi tak tak te leh ramsa duhawm tak tak te venghim a, a la awm ang ang enkawl a, humhalh hi kan tih tur a ni. Kan luidunga sangha mawi tak tak te hi thlalakna changkang tak tak te nen hian i veh tawh zawk ang u hmiang. Tichuan kan ram hi rimawi ram a lo ni leh ang.

Dt.12.10.2014
Aibawk
CHAWIMAWINA NOPUI

Nopui ropui...

   Dynamite hmuchhuaktu, Swedish Scientist ropui, Alfred Nobel-a hmingchawia siam, Nobel Prize hlutzia kan hria, kum tina film chan lama hlawhtlingte, Hollywood Kodek Theatre-a an hlan thin, Oscar Award dawng thei te inchhuanzia te, literature leh thuziak lama mi hlawhtlingte an hlan thin Pulitzer Prize te, Football khel thin te tana World cup nomawi chawi chakawm ziate pawh kan hria. Mahse heng zawng zawng aia Mizote rilrua nep bik hauh lo, “TLAWMNGAI NOPUI’ kha a va lo hlu em!

   Khawvel hmun hrang hranga chawimawina an hlan hlutna tehna chu sum a ken tel tam lamah a ni tlangpui. Mahse Zofate chawimawina Nopui erawh chuan dere pawh a kengtel lo, rilru lamah a thawk thung. Ti hian ti teh ang, thil zawng zawng hlutna hi mamawhna san zawngah a innghat tih hi a ni. ‘Lu la hnam’ tia hnamdangte tihkhai hnam kan nih lai, Security force emaw paramilitary foce pakhatmah khawtlang him nana beisei tur awm loh laia tlangvalte tur chhuak a, thahrui petu chu tu chu he NOPUI hi a ni. A hlu asin!

Nopui power..

   He Nopui hian tlangvalte chu a chang leh Ambulance ah a tan tir a, kawng tum zim leh chhengchhe karah Morque Van lei thar hlim ang maiin a lo tlantir thuak thuak tawh thin. “Sa a tla e..” tih thawm a rikchhuah ruala rualelna than hnan tlat, Mizo tlangvalte hnukchhuaktu pawh engdang a ni lo. Chu chu Mizo khawtlang mamawh, Mizo tlangvalte nunphung chu a ni a, a phenah hian he NOPUI hi a awm.

   A hunlaia he chawimawina dawng thei Mizo tlangval chu Zofate chenna, Zoram khawi hmunah mah a nep thei ngai lo. Khawvel hmundanga Award ropui te nen chuan a inang lo, he Nopui Award hi chuan Zofate damkhawchhuahna a hril thui tlat. Hnam tlem, hnam upa bawk si lo, hlun bawk silo leh hnam fing hmasa ni hauh lo Zofate hian tun kan dinhmun thleng tura chawimawina Nopuiin a nawr kal, Mizo tlangvalte lakah khan lawmthu sawi hi kan ba ngei ang. Chu chu a ni, Mizo chawimawina Nopui hlutna chu!

Tunah NOPUI bawk...

  Kan thlahtuten damkhawchhuah nana an lo hman tlawmngaihna, huaisenna leh khawtlang venhim tul tihna rilru chu thangthar tiau zat ral hnu pawh hian Zofate thisenah hian a la bet reng. Lehkhathiam sang pui pui te lo chhuakin, lirthei changkang leh khawl thil ropui tak takin inawmtleiin, 3G tih te kan tawngkam tlanglawn a nih hnuah leh computer programming changkang tinreng nen kan inchhawphnawk viau tawh hnu pawh hian, a hnam anga kan dinhmun chhut chian chuan chawimawina NOPUI hlutna hi a la hniam ngawt lo a nia. A tarlang chiangtu chu, NGO lian ber CYMA thupuiah “Ram leh Hnam humhalh’ tih a la ni fan.

Heta hi “NOPUI’ chu le...

  Politics thlichhia leh ram hmelma chimawm tak tak te hian min luhchhuah hle lovin, NOPUI culture kha nung takin vawnghim chho zel ta ila, Zoram hian chhawrpial run a iang khawp ang. Tlangval..., chu NOPUI ngei chu i hmaah chhawpchhuah thar mek a ni e, kan khuaah ngei NOPUI chu dawn theihin ruahman mek a ni. Hei aia lifetime achievement ropui a tam chuang lovang. Mizo tlangval dik tak khan min thlahtute hlimthla chu phochhuak rawh le. A dawng ve lo, dawn tuma beitute ropuina pawh hmuh hmaih luih a har khawp ang le !

Dt.25.7.2015
Aibawk 
RAM LEH HNAM HMANGAIHNA

   Ram leh hnam dinchhuahna atan leh damkhawchhuah nana thil tul tak chu ram leh hnam hmangaihna rilru (Nationalist feeling) neih hi a ni ang. Hnam himna hi mi leh sa tam lamah leh ropuinaah a innghat ber lo. Hnama chiannaah hian a innghat ber zawk.

   Khawvel hnam hrang hrang thiktu ngah ber, hnam tlem bawk si chu Israel ram khu a ni. An history kan en chuan eng lai pawha run tawk reng mai, hnam kawlhsen ten an hualvel leh sala an hruai chamchi an ni. Khawvel ram tinah hruai darhin an awm a, a chang leh mi nunrawng ten an suat thul. Mahse anni chuan an sal tanna hmun atang pawhin, “Aw Jerusalem, ka theihnghilh che chuan ka lei hi ka dangah bet tlat rawh se...” tiin an ram leh hnam chu an thinlung lai takah an dah tlat a, an ral thei der lo. Tuna an PM, Benjamin Natanyahu khuan hman deuh khan ti hian a sawi, “Palestine ten an indona hmanrua an dah chuan remna leh muanna a awm ang a, Israel-in an hmarua an dah ve thung chuan Israel hi a boral ang” a ti. Tun hnai lawk khan thlan tlin a ni leh nghe nghe a ni. An ram hruaitu apiangin an dah len ber thin chu ram leh hnam humhalh leh hmangaih  tlatna (Nationalism) hi a ni zel.

   Kan pi leh pute kha hnamah an chiang khawp mai. Mahni ram chin hauh na tak, thihchilh thak thak ngam an ni thin. Midang mamawh lo turin an mahni an intodelh thap a, ‘ni leh thla kara leng’ niin an inchhal ngat thin a nih kha. Khawvel hnam dang cho loh an nei ngai lova, an hnuaiah ah indah chhin ngai hek lo. Sailam lal, Bengkhuaia phei chuan, “Van pawh khi lo chim mahse kan do pawp hawk hawk mai tur a ni” a ti hial. An ram chhan an tina khawp mai. Mizo hnamah an chiang em em a, Mizo tawng an dah sang hle bawk. “Duhlian tawng hmang lo chu lo ngawi reng mai rawh se” tih te kha an thu vuakthlak a ni thin. Anni zarah khan vawina Mizote hian ram leh hnam chhal tur kan la nei ve a nih hi.

   Kan ram leh hnam hian tunhma kan pha ta lo a ni tih a lanchianna chu CYMA hialin kumpuanah ‘Ram leh hnam humhalh’ a puang zawn ta un un mai. I hnamah i chiang em? Thlarau lama min hringtu, sap missionary te atangin sap ngaihsan kan intihhmuh a. Lal ban an nih hnuah ram inrelbawlna (Poilitics) thlichhia avangin unau leh unau kan indo chho ta tlat mai. Tun hnaiah HPC (D) te chetna te kan hria, ramri buai chungchang lah chinfel harsa tak a lo ni ta. Mizo thil leh hnamzia aia mingoho leh khawchhak ram changkang zawk hnam nun lak kan intihhmuh mek zel. Mizo tawng thiam aiin khawtlang tawng thiam ngaihsanna zofate zingah a lian ta hle. Hnam nun leh zia hre lo nih a zahthlak tawh lova, ram ropui zawkte nundan man pha lo erawh mi changkang lo nih kan hlawh ta zawk a ni mai em?
 
    Chimral (Assimilate) hlau reng renga, ILP kan kurpui zutna chhan hi engdang a ni lo, hnam rilru kan put rual loh vang mai a ni. Kan velah hian eng anga hnam lian leh ropui, rorum pawhin min hualvel mahse hnamah kan chian a, kan inlungrual phawt chuan hlauh tur an awm lo. Entirna tha tak chu kan sawi tak, Israel te khu an ni.

    Thangthar, ti hian ngaihtuahna hmang rawh le. Mizo ah kan piang a, ka dam chhungin Mizo ka ni dawn bawk. I hnamah chiang la, changkang takin ‘Zo’ rawh. I hnam a boral chuan i him bik dawn hauh lo a nia.


Dt.17.5.2015
Aibawk
MORAL REFORMATION

     Pathianin mihring a siamphungah thil nung zawng zawng chunga rorel a, leilunga thunei turin a duang a, chutiang taka awm tur leh nungcha dangte aia kan chungnunna tilang tur chuan kan thluak erawh kan hman a tul thung. Rilru hmang thiam lo leh ngaihtuahna nei lo mihring chu ramsa nen danglamna a nei lo thin reng a ni.

Ropui leh mak taka siam kan ni..

   Chhia leh tha thliar hrang thei, mawi leh mawi lo ngaihtuah thiam a, midangte mitmei ven nachang hriatna nei a, mihringpuite hmangaih leh duhsakna thinlung nei thei tur leh hmalam thlir lawk thiamna, kan Pathian hian min pe a, hei hi thilsiam dangte laka kan ropuina leh kan chungnunna chu a ni. Pathianin mihring min siam dan hi a ropui ngawt mai.


Kan nihna kan hai...em?

  Heng kan nihna ropui tak tak hi kan hloh chang apiangin midangte tan hnawksak kan ni thin a, nihna hai, ramsa ang lekah kan chhuah phah fo  mai. Mi zahawm tak tak tur te, lehkhathiam thei leh rilru chak tak tak te leh khawtlang tana mi chhenfakawm turte kan nihna dik tak kan hre lova, khawlaia rui buai leh inbakkaih tawk vel nia kan inhriat avangin kan hlutna kan hloh mek niin a lang. Sum leh pai tlemte hmanga mahni zahawmna hralh hniallo, zum um hnih khat vel lek thlahlela mahni nun zawng zawng chen da thak duh, hlawkna tlemte beisei vanga hmingthatna zawng zawng hnungchhawn duh chuan a nihna a hai a, a tih loh tawp tur a ti a ni.


Value system kan tih ve ziah hi....

   Kan rilru luahtu, kan ngaihhlut zawng a zir zelin mihring hi kan nung, kan che in kan awm mai a ni. Thingtlang nula, chawn tawite, ping ling leng, mahni palkhuka hritlang awm tawk vel te te pawh hi hmangaih laklawh a, ngaihhlut laklawh chuan arsi laksak te chu kan huam mai zel a, “I tan chuan thih pawh ka huam” kan ti pawr ve huar thei zel. In dem ngawt theih a ni lo, chhan dang pawh a awm lo, amah chu kan rilru luahtu leh kan thinlung awmna a nih vang mai a ni. Kohhran ngaisang chu Kohhran tana mi rinawm a ni mai zel, Lehkhathiam ngaisang chuan lehkha a thiam nge nge zel a, zuruih apianga pa riau leh ropui riaua inhria chuan a ruih a ruih mai loh nakah..


Moral siamthat a tul e...
   Khawl ropui leh changkang tak tak te, software tangkai tak tak leh furniture mawi tak takte hi siamchhuah a nih hma hian tu emaw rilruah a ruangam a in din hmasa vek a, tiang hian a lo chhuak thin a ni. Hlawhtlinna kan tih te hi beidawng duh miah lova beitute thinlung atanga lo parchhuak a ni a, ruihhlo chin dawklak, khawlaia insualbuai te leh ruk ruk chin te leh sualna chi hrang hrang te bansan theihna hi JAC, YMA leh VDP te kutah a awm lova, hetiang tih hi a zahthlak a, a zahawm lova, mahni intihmualphona a ni tih hriatfiahna rilruah hian a ni, simna dik tak chu a awm ni. Ram changkang leh ropui kan tih te hi a chhunga chengte rilru puthmang changkang leh dik avanga lo awm chauh a ni. Khawtlang nuam siam tur te, ram nuam leh ropui te kan din duh a nih chuan kan rilru puthmang kan her rem hmasak a tul ang. Rilru sang tak, awmze nei leh fim hmangin kan nun hmang tlang ila, kan khua leh kan ram hi a lo nuam dawn a lo ni.    
Dt.6.4.2015
Aibawk
MIDANGTE TANA MALSAWMNA

    Siamtu hian chi inthlahpung a, khawvel hi luahkhat turin kan thlahtute hnenah thu a lo pek miau avangin khawvelah hian mi chitin chi tang kan lo awm a ni a. Ti hian i ngaihtuah ngai em? Nitin eichawp dapa, thlansa phul kaia kawla ni chhuak i chhiar lai hian, tute emaw chuan an neih liam an chen a, an tuchhuante eitur thlengin an khawl ngah ten tun a. Damloh pawh thiang lo khawpa eichawp dapa tan i lak lai hian mahni fa pawh ni miah lo enkawl turin fa tamtak an la asin. Vannei leh malsawmna dawng ve nia i inhriat lai pawh hian tute emaw tan chuan rethei bakberh leh vanduai i ni. Hei hi mi tam tak rilrua i dinhmun awm dan leh nihna dik tak chu a ni a, chu ngaihdan chu tawng a taka thlak ngawt chi lah ni hek suh.

   Mahse heti zawng hian han ngaihtuah teh, sum leh pai, ro leh thil hlu tamtak nei lovin, in leh lo ropui tak din thei lo mah la, chhungkaw duhawm tak i nei tiraw? Vawiinah hian indona rapthlak avanga chhungte zawng zawng chan ta, mal taka hringnun zawh mek mi engzatnge awm ang le? Nu leh paten an duh loh avang leh vanduaina chi hrang hrang avangin mi tamtak chuan chhung leh khat chu sawi loh, an nu leh pate pawh an la hmu chhin ngai lo asin! I damloh nikhuaa manganpuitu i la nei hi i vanneihzia i chhut ngai em?

  Chawhlui kil a, i bar hmaa i tawngtai hian, chawei tur nei lo, bawlhhlawh bawm haia nitin inhnangfakna zawngte  i mitthlaah an lo lang ngai em? Naupang pawisawilo ten mi eibang nawi changa chilthli tla dawna an thilr dauh dauh lai te i ngaihtuah chhuak ngai em? Hetiang ang mi vanduai hi khawvelah mi maktaduai engemawzat an awm asin!

  Hahthikula chhungkaw chawm nana i tha leh zung seng a hma i lak bawrh bawrh lai hian mi tamtak chuan kut leh ke hman tur nei lovin, mi khawngaihna dilin kawngkamah nitla vanvuaiin hun an hmang liam ve bawk asin! Duh duh lam pana kan teihawi a, hlim taka kan infiam bawrh bawrh lai hian damdawiinah chuan beisei tur tam tak nei tawh lo, doctor ten tihngaihna an hriat tawh loh avanga mittui far kauh kauh mi engemawzat an awm mek asin!

  Mihring nun hi a thlirtu thlir dan a zirin a danglam mai mai a ni thei. Mi vanduai tawp nia kan inngaih lai hian tute emaw chuan kan dinhmun hi chilputin min thlir ve thung tho. Vawiinah hian he thu ziak hi mahni inlum atanga tukthuan eitur vil paha i la  chhiar thei a nih chuan mi vannei i ni. Chhungkaw duhawm tak i nei a, nitin eitur i tlachham lova, hah taka i thawhchhuahsa chhungkuaa in la eiho dar dar thei hi malsawmna ropui tak a ni.

  Hetihlai hian kan mihringpuite khawngaihna nei a, an tana engemaw tal tihsak ve hi kan bat niin i hre ve thin em? Tu emaw pakhat tal, a mamawh zawng tak i lo pe ve tawh em? A tanpui thei tu zawka kan awm hi kan venneihzia tilangtu a ni. Tunah hian khawvel ram zau zawk thlir phei chuan raltlan, nunau mi tam takin  ramdangte tanpuina nghakin thlasik khawvawt an tuar mek. Chunghote kan thlir pha lo a nih pawhin i bul maiah khan engemaw mamawh ngawih ngawih an awm lo maw? Sum leh pai pek tur i nei bik lo a ni maithei, thingpui sen hang tal dawmpui a, an harsatna hriatpui a, ngaihsak thlahlel tak tak an lo awm lo maw? Keini hian engemaw kawng talin midangte tan malsawmna kan ni ve thei ang a? Hei hi kan sakhaw inzirtirna laipui pawh a ni. Nazareth tlangval pawh khan rawng a bawl chhung khan midangte chhanna nih kha a hna pui a ni a, miretheite hnenah thlengin misualte a lamkhawm a, midangte thlamuanin a tawiawm a, a nun zawng zawng midangte tan a hlan zo vek a ni si a.


Dt.25.1.2015
Aibawk
MI PUITLING

   Thil siam dang zawng zawng aia chungnung tur leh, ngaihtuahna fim hmanga inngeih tak leh awmze nei taka khawvel hi luah turin siamtu hian min duanga a. Kan taksa leh kum a than ruala rilru pawh puitling zel tura duan kan ni bawk. Hnam leh ram a changkan dawn chuan a chhunga chengte rilru puthmang a than changkan hmasak a tul. Mi puitling tamna khua apiangin hma a sawn a, rilru puthmang hniam leh ngaihtuahna sawngnawi tamna apiang an hnufual thin, tih hi khaw hrang hrang leh khawvel hmun hrang hrang thlir hian a chiang. Mi puitling tehna hi tam tak sawi tur a awm thei ang. Tlem lo tarlang ila.

Hun vawn dik...
    Hun vawngdik tura mahni insiamrem thei, hunbi nei thil tihna hmuna a hun taka inlan thei thin te hi mi puitling an ni. A dik takah chuan, “Hun ren a ngai lo” tih tawngkam kan la hman fo chuan kan nunah hun hian hlutna a la nei tlem tihna a ni a, kan la hmang tangkai tawk lo tihna a ni thei bawk. Mi puitling chuan hun a ren a, a semzai a, eng hun pawh hi tangkai taka a hman thin avangin hun a vawngdik thin. Eng programme-ah pawh darkar chanve dawn dawn te, a kal tlai zawk nghah kan la chin chuan puitlinna kawngah hma kan la sawn viau a ngai tihna a ni. A hun taka thil tih a, a hmun taka awm thin hi mi puitling zia a ni.

Thutiam hlen...
     Film-ah te leh lehkhabuah te kan en in, kan chhiar thin a rinawm a, hnampui zawkte leh mi puitling chin chuan an thutiam an hlen thin. Nu leh pate pawhin an fate hnena an tiam (Promise) tawh ngat chu engvang mahin tihhlawhchham an duh ngai lo. An theih loh tur chu an tiam lo ngam mai. Hei hi puitling zia a ni. “Ka lo awm ang” tihna hmunah chuan awm mai tur a ni a, “ka ti ang” tih chu tih mai tur a ni. Kan theih leh theih loh tur kan chian loh chuan, “ka tiam thei lo che” tih mai hi a puitling hle.Thutiama ding lo ram  leh khawtlang hruaitu, mimal inkara thutiam hlen lo leh bawhchhia kan tam lutuk avangin kan ram hian a nih tur ang a ni lo nasa ta hle a ni.

Mawhphurhna hlen...
    Mihring puitlin leh puitlin loh tehna pakhat chu mawhphurhna hlen chungchangah a ni. Kan thiltihtheihna a san zawh poh leh mawhphurhna kan koa innghat hi a rit zel ang. Hei hi khawvel kalphung a ni. Ka kovah mawhphurhna a tlem viau chuan ka theihna a sang vak lo a ni thei. Mahni inah pawh awm hman mang lo leh mahni hna tul pawh thawk hman mang lova kan buaina hian kan nihna dik tak a pholang a, mi hmantlak leh mawhphurhna bel tlak kan ni tih a tilang a, puitlin lam kan pan a ni tih a tarlang bawk. Mahni kova tla, mawhphurhna pawh hlen zo lo chu a puitling tawk lova, hmasawn a mamawh a ni. Hetihrual hian mawhphurhna a hlen dan lam kan sawi lo, thiamna leh finna a inchen lova, thenkhatin felfai leh mam taka an hlen theih hi thenkhat tan chuan theihtawp chhuah pawh a, buan deuh leh pawr fe a chhuah theih tawk tawk a ni thei. Mahse a mawhphurhna hlenchhuah tuma theihtawpa beitu hi a hlen dan felfaiin, mam zaih lo deuh mahse mi puitling a ni a, mawhphurhna pek tlak a ni. A tihsual atanga a inzir theih chhung chuan.  

       
  Heng lo pawh hi mi puitling tehna tur sawi tur am tak a awm ang. Helai phek tlemtea ziah zawh mai chi a ni lo. Incheina chungchangte, eizawnna kan kalpui dan te, inrenchem leh awmze nei taka sum hman chungchangah te, mi zinga kan tawngkam hman chungchagah te, rinawmna leh mahni inthunun chungchang te, mi puitling tehna sawi tur tam tak a awm. Engpawhnise, mihring chu insiamtha a, hmalam pan a, inzir zela kal tur kan ni. Hei hi hmasawnna leh changkanna intanna chu a ni mai. Puitling tura kan inzir peih loh erawh chuan kan hnungtawlh zel ang.
 



 Dt.9.11.2014
 Aibawk
KHAWTLANG NUN SIAMTHAT

  Khawvel changkang zel leh hmasawn zel hian khawi khua leh veng pawh a hrut zel a, chu chuan khawtlang, ram leh veng hrang hrang hmelhmang a tidanglam nasa hle. Heng hmasawnna leh changkanna te hi kan malmak ngawt a rem lova, kan do hleihtheih a nih lohna chen a awm. Chutihrual chuan a tha lam ni lem lo, mimal leh khawtlang anga min thichhethei lakah erawh chuan kan inven a, a tul a nih phawt chuan kan insiamthat zel a tul hle awm e.

  Kan khawtlang bik en ta ila, insiamthatna tur leh invenna tur thil tam tak kan neih ngei a rinawm. Ngaihtuahna leh thahnemngaihna tak tak nena khawtlang kan enkawl a, kan thawhho loh chuan hmabak eng tak kan nei lovang tih hi thil hlauhawm tak a ni thei.

Khawtlang nu leh pate mawhphurhna....
     A hmasa berin khawtlang nu leh pate hian khawtlang nun siamthat kawngah eng mawhphurhna nge kan neih le? Eng ramah leh eng sawrkar hnuaiah mah khawtlang mipui tangrual hi an te thei ngai lo. Kan khawtlang hi khawtlang inlungrual leh inhmangaihtawn kan ni em? Party politics vir vel buaipui hian kan khua hi eng chen nge min thlen ang le? Khawtlang tana tha leh hmasawnna thlen tur hian khawtlang nu leh pa hi kan inlungrual em?  Kan fate hmabak hi eng angin nge kan thlirpui le? Lirthei chhuak thar, mobile phone changkang, computer leh incheina tunlai ber ber ah te hian em ni, thahnem kan ngaihpui a, rual kan awh pui le? Zirna lam, kut hnathawh leh puitlinna kawnga an dinhmun kan zirchiang thin em? Heng zawng zawngah hian nu leh paten mawh lian tak kan phur a, sum leh pai piah lamah kan fate ro hlu kan hnutchhiah theih chu thiamna, finna, zirtirna tha leh puitlinna kawnga chherchhuah a ni dawn lawm ni?

Khawtlanga thalaite mawhphurhna :
     Thalaite khawvelah kan cheng mek a, danglamna thlentu chu thalaite kan ni. Kan sukthlek leh rilru putdan zel hi kan khawtlang leh ram hmel landan a nihna chen a awm. Kan khawtlang siamtha tur leh hmasawnna thlen tu tur chu thalaite kan ni. Tun hnai lawka IAS tling thar Grace Lalrindiki Pachuau chuan UPSC Exam tura a inbuatsaih nasat dan a sawi ah chuan “Ka chhungte nen pawh kan inbe hman meuh lo a ni ber mai” a ti. Ani hi kum 28 chauh a la ni! Mi fate hi chuan thil hi an ti tak tak asin!

  Lehkhazir mek  kan nih chuan ka zirlai hi engchenin nge ka buaipui ve le? Rundala lehkha zir ve mai mai, nu leh pa hlau bawk silo, zirtirtute ngaisang lo ve tum hrang bawk si, mahni inngaihlu em em, intichangkang ringawt a engmah ni si lo kan ni ang tih hi a hlauhawm. Kan nu leh pate hian rei tak min dampui lo maithei. Mahni a khawvel hmachhawn tur hian sawngnawi taka lemchan kual hi mi dawihzep leh hmasawn lo zia a ni thei. Facebook leh Internet te hi kan zirlai atan hian hmanraw tha tak a ni a, hmang tangkai thiam zawk ang u. Mi ngaihsanawm  tak tak, mi puitling leh thil tak tak buaipui entawn tur hi kan khuaah hian mi tam tak an awm  ve tawh asin! Kut hnathawk leh thil danga eizawng ka nih pawhin hlawhtling tlakin a thawh theih a, chu chu malsawmna dawnna a nih mai bakah khawtlang nun siamthatna pawimawh tak a ni. Kan khawtlang nun siamtha tur hian thalaite lo chu tudang nge awm chuang ang le? Thalaite hian rilru dik, leh sang tak kan put a hun tawh hle niin a lang thei. Chuti a nih loh chuan kan khawtlang hian hmalam hun duhawm tak a nei lo mai ang tih a hlauhawm hle.

  Khawtlang nun siamtha tur hian kan zavaiin tan la thar ila, kan mawhphurhna hre theuhin, zirlai chuan hlawhtling turin zir sela, kuthnathawk tu in malsawmna dawng khawpin thawk ila, roeltuten khawtlang hmangaihna nen thahnemngaitakin rel sela, Kohhran in thlarau lam nun chawmna hna thahnemngaiin thawk bawk sela, kan khua hi khaw ropui tak leh entawntlakah kan siam ngei ang.


Dt.26.10.2014
Aibawk

KAN KHUA CHEIMAWI ANG AW

   ‘Mahni infak leh sakhi ngalah engmah a bet lo’ ti a, thlawhhma tin thum, tin li hmun nei pawhin ‘Ar hmai tia lek’  neia inchhal thin, thu khuh leh tawng chapo hman hlau tak kan upa te hun khan min tinsan mek ni te hian a lang thei. IT leh media hmaraw changkang zel hmang tangkai a, chhuan tur kan neih lai apiang pholan thiamna hian mi pangngai leh khaw pangngai hmel min puttir tan mek niin a lang ta.

   Advertising Agency kaltlangin sumdawng lian pui puiin an tih theih leh theih loh deuh thleng pawhin cheng maktaduai tel sengin an infak mawlh mawlh a nih tak ber hi..! Sakhi ngalah hian engmaw chu a lo bet ni awm tak a ni. Anmahni infak hlawh leh hlep hi damchhung daih tur an khawl tak ten tun a. Mahni infak mai duhtawk lovin, anmahni fak turin cheng tam tak sengin  midang an la ruai ta dah a, midangten an fakna atana an senso leh hloh zawng zawng chu hlepah an chhiar hiau hiau mai a nih hi maw..! Mahni infak hi sumdawnna lian ber te zinga mi a ni der tawh. Tunah khan TV han tinung la, chu chu a takin i hmu nghal ang.

  Khaw tam tak chuan rem leh rem lovin an khaw tihlar dan an zawng tawk tawk a, pholan tur remchang, khaw tihmelmawitu leh mite hriathlawh theihna remchang a dapin an dap a. A tul phawt chuan hemi kawngah hian an tangrual thiam khawp mai reng a. Chutianga khaw hriat hlawh leh hming langsar an nihna chuan thuneitute a ko kal fova, mahni infak thiam leh inpholang thiam te chuan chan tha an chang leh nge nge thin. Kan khawvel hi a letling zota nge, a linglet tawh zawk pawh hriatthiam a har khawp mai.

  Engpawhnise, ka’n sawi tum zawk tak chu, kan khua hi engti zawngin nge kan pholan ve ang a, Zoram hriat tur tal hian kan tarchhuah ve theih ang, tih hi a ni. Duh thlang dawn ta ila, kan khua hi Zoram pum huapin khaw lar tak ni dawn ta se, eng kawngah hian nge hriat hlawh nih kan duh ber ang?

  Zoram mipui tam zawkin a khaw hming kan vawikhat hriatna tur ni mai awm, Kelkang chu Zoram pumah Pathian Thlarau ipte pui banna hmun pawimawh tak a lo ni ta. Mizoram a awm chhung chuan a hming hi thangthar zel te pawhin an rawn sawi zel tawh ngei ang. He thil hi Pathian remruat chu ni bawk mahse, Thlarau Thianghlim thlenin ni tura Kelkang mipuiten a man an pek hi a sang  hle, tih hi rinhlelh luih chi pawh a ni lo. Chutihrual chuan khua leh veng thenkhat erawh hi chu a hming kan lam ruala rilrua lo lang thin hi a duhawm loh viau thung.

  Kan khua hian hmabak kan nei, chu chu tuna a chhunga chengte hlenchhuah tur hna hautak tak a ni. Eng kawng zawngin nge kan khua hi kan pholan (Advertised) ve tak ang le? Lehkha thiam khua nih kan duh chuan zirlaite tang ang u. Pathian thuawih khua nih kan duh chuan kan tih tur kan chiang. Infiamna lama khaw ropui nih kan duh chuan insumtheihna leh tih tak tak na. Khaw fai, khaw intodelh, khaw inlungrual, mi dik leh rinawm tamna khua, naupang leh thalai seilenna tur atana khaw thlan nahawm etc. Engemaw berah hian mi hriat hlawh hat thei tur khawpin kan khua hi kan pholang ve thei angem? Kan duh chuan kan khua hi i cheimawi tan ang u hmiang.


Dt.31.5.2015
Aibawk
TUNLAI KHAWVEL LEH IT HMASAWNNA

   Tunhma kha chuan thihna leh damlohna manganthlak tak tak tawh changte, engemaw thu hmanhmawh bik inhrilh tawn tul a awm chang te kha chuan tlangval tlawmngaite zuuakoin an tlan dawr dawr thin a. Mizo tlawmngaihna lanchhuahna pawimawh tak a chang thin. Khawvel a changkang chho zel a, inbiakpawhna leh inkalpawhna a tha chho ta hle a, thil lawmawm tak leh tangkai tak pawh a ni. Chutihrual chuan thil engkim hian thatna leh that lohna a nei zel a, pawisa thir (Coin)  ang mai hian sir lehlam a nei zel.

 Mobile phone chhuah tan tirh lam khan kan thianpa pakhat chuan, “Mobile phone te hi mitin hian nei ila, a tangkai dawn mange..” a ti a.  Tunah chuan a sawi ang tak takin mitin mai hian kan nei ta deuh fur mai a, tangkai pawh a tangkai viau reng a nih hi. A nihna takah phei chuan hmasawnna tehna pakhat chu kutkawih (Manual) tih tlem tial tial a, khawl changkang leh hmanraw tha hmanga, chak zawk leh hlawk zawka hnathawh hi a ni ve hrim hrim bawk.

  Information Technology hmasawnna hmang hian hna hrang hrang hlawk takin kan thawk mek a. Tunlaiah phei chuan hetiang hmanraw tello hian Sorkar Office hrang hrang hi a kal thei tawh lova, Bank leh zirna inah te tangkai takin hman a ni chho mek bawk. Tin, khawvel ram hrang hrang chanchin, mimal chanchin leh zir bing duh tan eng topic pawh zir zau theihna hmanrua a ni. A nihna takah phei chhuan duh duh herchhuahna khawl a ni ngawt mai awm e. A tangkaipui tan chuan manhla tham leh zirlaite tan ngat phei chuan hnemhnanpuiawm tham a ni takzet mai.

  Chutihrual chuan khawl changkang leh hmanraw tha hi, a hmang thiam lo leh a hlutna hrethiam lo kuta a luh chuan naupang chumchiap hnena chem hriam tak pek ang a ni thei bawk.

  He hmasawnna sang tak chhungah hian serh leh sang a awm miah lova, Isua Krista chanchin atanga zahmawh Film ngialngan ber thlengin a infun kim biai a, a hmang tur leh khawih tur bik kum bithliah a awm hauh lo bawk. A khawih thiam leh a luhna hre nazawng tan engkim saruak leh inhawngsa, tih ang mai a nih avangin lehlamah chuan thil hlauhawm tak a ni tel bawk.

  Khawthlang ram thalai rual, pian nalh leh itawm tak tak ten an taksa nalhna eizawn nana an hman ngam a, khawvel hmuha an pholan avanga sum tam tak an huiluh phah chuan khawchhak nula hovin an ngam lohna chhan tur a awm bik lo. Hollywood film tam takah an nuamtawl lai zak map lova an tihlan ngam chuan Bollywood filmstar in enge a ngam loh bik ang? Hei hi intihhmuh satliah a ni lo, inelna (Competition) a ni tawh zawk. Inkhuainuai (Action) rapthlak leh thisen chhuak zuai zuai, a hmuhnawm tur zawnga siamchhuak thiam apiang an hlawhtlin chuan a rapthlak apiang kan lawm mai loh nakah! Kan fate inawmtleina ber cartoon film hrang hrang te hi action-in a khat vek deuhthaw tawh a, Isua nge power ngah Iron man, tih hi an zawhna a ni mek tawh. Internet hmangin khawvel hi thlunzawm vek a ni a,awlsam takin hmuh theih rengin heng hi a awm vek a ni. Heng zawng zawng hi Information Technology hmasawnna hian min hlui a, a hmangthiam lo tan chuan chhiatna tham a ni.

  Khawvel hi changkang zel tur a ni a, mihringte pawh hi hmasawn zel tur kan ni. Chutihrual chuan thilsiam zawng zawnga chungnung ber tura Pathianin a siam, mihringte hian kan remtihna tello chuan eng thil mah hian min bawih bet thei lo tih kan hriat a tha. Engkim hi kan thunun theih chhung chuan kan tana thil hnawksak a awm tak tak ngai lo. Mahse kan thunun theih loh chin leh thil siam zawkin min thunun let hun a thlen chuan kan thu thuin kan nung thei tawh ngai  lova, kan chhiatpui chawk thin. Chuvangin heng hmasawnna hrang hrang hi a tangkai zawng leh a tha zawngin hman tum ila a tha awm e.
 



Dt.11.1.2015
Aibawk