Thursday, 3 April 2014

 KAN NUN KHUAREI AN CHANG TUR HI...

    Oxford University te, Havard University te leh khawi khawi sikul tha emaw te el pha ve sê sù lo mah se, kan tan chauh tal chuan khawvela sikul ngaihawm leh lung tilêng, kan zikchhuahna hmun tih loh theih loh, Puvarlungkawn tlang bawk rualremlo zeta khawhar taka ding, Lungpho HS ka hmuh leh châng hian ka lung a lêng thin.
    He sikul kawt hmai lam leh a panna kawng tè taktè, kawi ngiaiah te hian kan nunhlui tamtak a inzem tel tlat a, a thlang Chhurafarep hnuai, dam pang thlaah te hian kan nui ri leh inau thawmte kha a la cham hian ka ring hial thin..!! Beka thlantui luang zawih zawiha, kawla ni chhuak chhiara kan zawh kawngṭumah te khan kan hniakte kha hmuh theihin awm tawh lo mah se, kawngkam thingse tar tawh tak takte hi kan thuhretute an ni kumkhua tawh ang a, kha'ng kan hun liamtate kha khawi history-ah mah chuang lo mahse a tak rama chêntu leh tawngtu chu kan ni. Khawvel hian changkan lam panin, hun hi lui lian ang hian liam duai duai mah se, kan hriatrengna khawl a boral hma hi chuan kan nun bung pawimawh changtu a ni zel ang.

Kan kawtchhuah atangin..

    Khawvel leh kan ramin Economic Policy thar buaipuia khawvel a insingsak mup mup lai; NEP leh LPG vel Manmohan Singh te leh mithiam rualin an chai luih luih lai khan engthawl fahranin, uniform kekawr hring tlangarh nen  kan kawtchhuah aṭang khan thiamna pûr chaw turin he zirna run hi kan pan dam dam thin a nih kha. “Kawnah min lo nghak rawh aw..” tih te, “Niminah min lo kalsan daih a...” tihte leh “Vawiin Form hak loh ni” tihte kha kan ṭawngkam tlanglawn leh a hma ni tlai lama kan inthlahna ṭawngkam hman rim pawl a ni. Kan sikul kha ṭhalai tha za rual tan pawh pangngai taka kala dar chanve aia rei mah kal a ngaih ṭhin avangin, sikul kal ni kha chuan zing atangin er fe a ngai a. Chhungte ei hmain a hmanhmawh fâl deuh chuan chaw haitho kan khawrh khu rum rum a, dal kan ṭhing, dai duk mai chawm tur kan neih tûk te kha chuan dawlrep bai tello pawh khan kan nemliam fê zel mai ṭhin zawng a nih kha..
    Kawtchhuah, kawnah kan han innghak khawm a, in lam aṭanga kan hmanhmawh ang em em phei zawng kan ni lem hlei law. Innghahkhawm a ngai tlat. Ṭhiana @ Muanzuala pa, sikul kal peih lovin chhuanlam dawrâwm tè tè, kawr chuar, bag zipper chhia, vaihlo zial pai tur awm lo, tih te leh pawisa pai tlem chungchangte chu an tapchhak zawl burning topic an ni phawt a. Pu Ralzuala’n beidawn tawp dawn lama, “A nawh mar theih deuh law maw'n le...” a han tih meuh tawh kha chuan, ṭhiante hmaizah vang tal pawh khan kal a hun hle tawh tih hriain kan inzui chhuak ve leh nge nge ṭhin.
    Kan kim thawkhat e, kal tawh ang aw...Ngawi rawh, a la kal theih loh..IKK Biakin chho a khu,  Big Boss, U Hminga @ Serchhip, RC Vaihlo pet khu luih luih chungin tho lo zetin a lo chhoh mek khu! Kan nghah loh vaih chuan kan rethei nilêng a ni mai. A va han hahthlak em!!! Kawn kan chhuahsan meuh kha chuan sikul ṭan hun nang tur chuan kawrhnung zawr hnap a kan kal a ṭul leh dawn ngei mai. Pu Kapthuama (RIP) kalna reng a rei tawh mai !!
    Fûrpui a lo thlena, zing aṭanga thli hruanghrau pui pui leh chhum ruah pai  inpangawzial tup tup ten min bumro tûk te kha chuan, sikul kal tur nge kalloh mai tur, tih chungchang ngaichangin kawnlaiah chuan Group discussion ropui a thleng tûktin a, thuthlûkna mumal nei thei lova kan inkháp lai taka Headmaster-in midum nihliap hawl chunga min rawn kal pelh fua tawh chuan, “ thu a tawp e, lumam” tih ang maiin kan hawina lam tur a chiang kuar thin.

Kalkawng boruak...

    Kalkawng boruak mawlh mai kha a ropui ṭhin. Tribal power hla nalh hlawmzia te, Ko Thlenga bahhnukte te, Pu Chi-a ar puichhuah ṭhat thute leh Lady Diana vanram kai leh kai loh chungchang ngaihdan inhmu lo laklawh te kan han chai fê hnu kha chuan Sekikawn kan pel chho dawrh zel. Dintei leh Sawmruati pawh mi zawng zawng hnungah inthlahrung tak leh thawm na lo zeta an lo kal ve chhat chhat khu...!

    Fur lai te kha chuan kalkawngah khan kan pheikhawkte kha kan bun phal meuh lo, ipteah kan ak a, kalkawngah chuan silipar emaw pheikhawk dang kan bun ṭhin mai ṭhin a. Tumkhat phei chu Sipai hunter boot, a savun khawng chi ka bun chhuak ngawt pek a, Kêldan kawr kan thlen chhoh te kha chuan min nawt nasa lutuk kha kal a har tawh khawp mai. Vangvatseiṭial hlauva hmeichheho ṭe tuar tuar ri te kha bengah hian a la cham reng mai.   
     Muanzuala pa utawk pet nasat ṭhin zia te kha aw..!!  A chang chuan kan pheikhawk te kha sikulah khan kan riah mai ṭhin a; kartawp lamah te kha chuan zirtirtute tan pawh pheikhawk tle tha ver vawr hmuh tum kha chu a beidawnthlak ve ṭhin ngawt ta ve ang. Mawza khing lehlam a bo duh phian bawk..!!
    Tukchhuah fuh loh ṭum te kha chuan khawdai lawka, kawrkilh tla pheng phunga ngam leh ngam, dan kengkawhtu awmchhun, U Hminga conduct-na hnuaia ṭhahnemngaitaka insual a tul chang kha a awm fova, sport laia zirtirtuten lawmman atana an pen sem, a thehlêp tih thu hla avanga  CHKa @Mizo Idol Contestant, te thih ngam lu pu meuha an han inkhuainuai lai te kha, a Video mumal a lo awm lo hi chu a pawi takzet a ni..!!!
    Rozami lung kan thlen meuh chuan uniform kawr te kha thlan hian a bual huh hniang hnuang tawh thin a; lungdawhah khan kan han ṭhu tlar a, kan meizial pai ang ang kan han phawrh sang sang a, “fân ve rawh aw..” tih tawngkam kha a lar ṭhin hle. Thlanlung fal deuh, pharh hlai deuh hlep hlawp leh a mala ding ngauh kha hotupa kawr zâr ro na tur a nih avangin lo zar khalh chi a ni lova, tih mi-ah kan ngâi ngai lo. A dang remchangah kan zâr ro mai tur a ni. Helai kan chawlhna hmun hian pawimawhna tamtak a nei. Kan nileng hun hman dan tur Detail programme siamfelna hmun a ni, chawhnu lam kan kal tluan dawn nge, tlanbo tur, chawhma bana Lungpho chhohna chhan tur khawp sum leh pai kan nei em, tlai sikul banah buhfai ak haw tur kan awm em, tlai sikul ban hnuah Tiku-a @ Zingtea, sam kan mehtir dawn nge, ban puam veilamah tattoo kan chhu ang, Leave application ziah tur nei tan chuan ziah hun a ni. Heng zawng zawng kan chinfel meuh hi chuan kan kawr zar a ro fel a, dar riin min chhilh hnan zui zat ṭhin.

Sikul chhung boruak...

    Tun hnua ka ngaihtuah let hian kan zirtirtute kha ka khawngaih ṭhin ngawt mai. Kan harh hrim hrim kha chu thuhran, intihpà leh mawl kha kan han fáwmkèm ta kha a ni a, IAS leh MCS aia street fighter leh Rock star tih ang bawr vel buaipui hunlai kha a ni a, Longfellow-a poem aia Alex RB-a @ School boys rock tih velin kan rilru a luah hneh zawk hle lai kha a ni bawk a, sikul-a kan ṭhut nilen kha chuan tlai lam dar thum velah chuan,  tuipuirâla kan zaithiam hriat hriat hming khan kan ban lehlam lehlam tluan hian pentui rawng chi hrang hrangin a ṭial buai thin.
    Headmaster-in ṭhahnemngai taka English Grammar min zirtir lai khan ngaihthlak ṭhat duh loh leh midang tihbuai kha ropui riauin kan hria a, a kut hrawlpui maia ri fawk khawpa min pen ṭhin lai te khan kan hmakhua a ngaih vang a ni tih lo hria ila, tun ai hian ka changkan zawkte hi ka ring rum rum hnuhnawh ṭhin. Mathematics thiam loh luat avanga Exam-a mark bial pawh hmu pha lova, -4 te kan han hmu te kha sawi takah kan la nei zui a, a eng thawl thawlah kan la tang zui. Hahthlak hian..!!!
    Khaw chhhehvel khaw hrang hrang aṭanga kalkhawm ngang kha kan ni a, ze inanglo leh mak pui pui lah a tam. Zira @ Thinglian, theite tang rah pai ei inchuh avanga Muanpuia @ Vancheng leh Chk-a intithiamlo manganthlakzia te, Chk-a’n a tûka he thil thleng avanga a U, Matlanmawia lawm loh thu Muanpuia a hrilh leh boruak te, chumi kal zelin Hmanga (Thlamuangtakin chawl ang che, Ko Hmang..) @ Thinglian, a kankâi chhoh zel dan te leh, Kudamkawna Muanpuia nen tihtakzeta an insual zui dan te kha aw..!! Keini ho kha chu a tè pawl kha kan ni bawk a, kan mangang teh e..Ko Zakima a lo awm hlauh zawk a..!! Tiraw, Thiana...!!!
    Vanhmunmawia (Va-u-mawia) leh Chhailai di ṭânga (Pianmawia) te nena Ko Ramnuna (Phana) che vel kan nuih nasat ṭhin zia te kha aw.. A ni, Ko Ramnuna kha pa zaidam tawp chu lo ni hlauh lo se zawng, kan chan khan maian chan pawh a tluk lo tawp ang, tun thleng hian ka  la ngainat phah. Lalzawma’n Va’lnghaka a hlauh dan êm êm kha, tun thleng hian a chhan awm hi ka la ngaihtuah chhuak thiam lo. Kalkawnga a kal lai te hi, “Tuna i dinnaah tak khan ding rawh, che sawn miah suh” a tih tawh kha chuan milim ang mai hian a tawp chat zel zawng  a nih kha..!! Va’lnghaka sawi takah chuan, ani zârah hian an veng pa ropui, Gudara chanchin tamtak leh a titi phâwhrâw tak tak kan hriat phah nual a, amah hmu lo leh hre lemlo pawh khan kan va han nuihpui hnem ṭhin tak em..!! Lalnunpuii  zawi theih ziate, Rohmingi leh Hlimpuii te nuih rinzia te, Lalzawma luhlulzia te, Zira mutthluk nasat ṭhin zia te leh Hunthari tawngkam mak tak tak leh hlimawm si te, uniform hâk loh ni a Nghakliana te nena kan ke bâl lutuk kan nuih nasat ṭhin zia te, Rama khabe hmul zuah te leh Pu Lawma pheikhawk bun thawl pen ri thlawk thlawk te, Ka pa Hunga devotion sermon ropui lutuk te kha hunin a liampui ta..!!            

Pa Taia Bar...

    Kan khua aṭanga kal tan chuan chawhma bân kha haw ve hman a nih loh avangin Lungpho-ah kan chho ṭhin a, hemi hunah chiah hian a ni, kan nunhluia kan theihnghilh tawh loh tur thil tamtak a thlen ṭhin ni! Five Star hotel ropui tak tak te, restaurant changkang leh mizopa tana vanram kan suangtuah thiam baka mawi leh felfaite chawlhna tur nei lo mahila, ṭhianpa Hruaitea te in kan thlen kha chuan, an sumhmun kan rah rualin a chhunga thil lo thleng tur hriatlawk theihna ropui tak kan nei. Kawngkhar kan hawn rual rualin putar lian lem lo tak, sam tuak var vek tawh, upat tawh avanga kal kûn deuh dàn tawh leh ṭawng thâm deuh khan min lo chhâwn vat dawn tih kan hria. Kawngkhar hawn rual chiaha kan thawm hriat hmasak ber , “Pa Tai, thingpui a awm em?” tih kha thingpui no inkhak ri in a chhilh zui zat ṭhin a nih kha. Tape Recorder a ri zui a, thingpui dawt ri hraih hraih karah, Roxette leh Key Mercillo-a guitar perh ri kha a inrik chhawk nghal chuai chuai thin. Ṭawngna hun inchan lo lêkin kan titi zui nghal a, khawvel dang a awm ve tih hi kan ngaihtuah pawh ka hre ngai love a!! He hmun hi 'Pa Taia Bâr'  kan ti mai ṭhin a, Zo balhla um hmin leh kawlbahra chhum aia sang eitur beisei tur awm lo mahsela, a bêltuten rilru muang leh engthâwl taka nunchan kan zirna hmun pakhat a nih avangin ka tan chuan hmun pawimawh a tling reng ang. Bâr neitu, kan pu pawh hian mual a lo liam ve leh ta zel a, a thingpui lum kan in ngai tawh lo tur erawh hi chuan hringnun hi nunrawng ta riaua hriatna min neih tir fo ṭhin.
    He bâr bakah hian chawlhna in pakhat kan la nei. Mual lungphun sir maia Community hall lam ân a ding, mi chevel thlirna remchang taka tukverh in hawng, ṭhiannu, Hlimpuii te in kha kan va han lutchhuak nasa tak e aw!! Hlimpuii ka ngaihtuah chhuah chang a, ka mitthlaa a hmel lo lan dan chu a nui vur vur hmel hi a ni ziah lehnghal. An inah khan enge kan ei ṭhin tih leh enge kan tih ber ka hre tawh lo. Ka hriatchian chu thingpui sen, kuhva leh sikret kha chu a hnianghnar fu ṭhin zawng a nih kha. Tape Recorder kha kan play ring hle ṭhin tih pawh ka la hria. Khawpui leh hmun changkang zawka sikul naupangte chhun chawlh dan nen chuan inthlau viau mahse, keini aia hlim leh nui ring thei kha an awm ka ring bik lo. A hunlai kha chuan tun ang hian kan nunhlui, mawlmang leh hlimawm tak si te hi khawhar takin, ka khawlthluakneiah hian ka chhu mial mial ang tih hi ka ngaihtuah pha ngai lo.

Haw lam kawng...     

    Ban dar rik rualin kan za nghal ruai a, ni rei deuh lai chuan tlâk dèng ni kang et awta bek dinglam chhawna Sunhlubullian chho vela kan kal dan tur ngaihtuah lêk lovin sikul kan bang ta chu kan lawm êm êm ṭhin. He hunah hian thil pawimawh leh kan nun mawlmang taka entawn tur awmchhun a thleng ṭhin. Chu chu, ṭhiante zingah buhfai emaw, thil dang phur haw tur an awm em tih kha kan bengvar vat ṭhin. Chutiang an awm chuan ṭhenkhatin kudâmkawn lamah an kalpui nghal a, a ṭhenin sikul thlangah kan lo nghak ṭhin. Tlawmngai takin kan ritphurh kan inchhawk tlang a, a neitu berin khaw luh dawn hnaih chauha phurh ve chauh chang lah a tam. Kha kha Zonunmawi dik tak a lo ni. Tleirawl sual tihte leh ruihhlo khawih tih te khan min tibuai ve tho  mai a, tlai lam kan haw hi chu kal lam boruak ai chuan a rit hret ṭhin. U Hminga’n meizial tlawn khat, mar fe, a la ak tih kan hriat hi chuan kan tan khawvel hi a par ṭhin. Muang marin an tankai a, an hip vang vang a, keini ho, chakkhai nei tawh lo ho ( Thiana kha chuan a la nei ṭhin tak nain, a meizial kha a vuai chhe tawh ṭhin em a tin ni..!!) chuan chilthli tla lo chauhin kan lo thlir dauh dauh a, Vawmhema ramhuai hmuh kawn kan thlen thlak meuh chuan kan hun a inṭan a, a meizial fawh bang, “Ruatmawia fawhban suh” tih paha min rawn pek chiah hi chuan, Contractor lianin a hnathawh Bill, nuai tèl fe a lakchhuah lai ai hian kan hlimna a nep bik hauh lovang le...!!

Country road...

    Kan sikul kalkawngah hian Jeep recondition bakin engtiklaimahin sulhnu a hnutchhiah ngai lo tluk a ni a, khuarêl mawina erawh a hunlai a zir zelin a fîr ṭha ngang mai! Vau thla a lo thleng a, kawngtluanin Vau leh Farṭuah vul chêk chûk karah Khaukhim par a lo parh sen ve tík tèk a, thing chi hrang hrang an chawrno hliam hliam a, hmuh phak chin chinah romei a zam chiai a, theibakawr mawng lam, ramchang tlem awm ṭhinah khan Senhri a parvul chêk a, Milukhai bul kawng chhaka Muk rah tla te kha thil bel nan kan chhar leh mial mial ṭhin. Furpui hunlai pawhin sikul ban hma deuha ruah sur bâng chuan hawina lam apiang a tlengfai sur mai a, Nghalrawh kam vel leh Likawi kam cham diaia ṭiauchhum inphan diar diar te khan lung a va tileng ṭhin em!! Favang hun mawi leh nuam a lo thleng a, hawina lam apiang a mawi a, Thingsia leh Khiang lian tar pui pui insir khup kara kawng kal kawi ngiai ngiai te kha nimin ang maiin mitthlaah a la châm reng ṭhin.

Kan nun khuarei a chang tur hi...

    Hun  leh hringnun hi romei ang hian a zamral zel a, sana ban hian a let zawnga hunbi a chhiar a nih ngawt loh chuan kan nunhlui te hian kir zâi an rel tawh dawn lo. Kan nun tlawm tak, elrèlna leh rualawhna ten a chimbuai phak loh leh kan hmaa khuanun a chhawpchhuah ang apiang lawm taka chen ṭhin nun kha hunin a liampui zo ta. Siamchawp khawvel, takna nei lo leh khawl thilin min ei zova, rualelna tuipuiin min len vâwn vâwn a, hlawkna umin ding leh vei thliar hman lo khawpin kan inpal bawrh bawrh a, politics tuinu-ah thawchham lo chauhin kan inhnim a, mihring hi mihring nilova, Vote hmuha kan hmuh tawh chinah phei chuan engkim hi engemaw tihhlawhtlin nana hmanraw pakhatah kan ngai ta a ni ber. Hmasawnna hming hmachhuanin khuarêl kan suasam a, a rah seng tur lah a puitlin hmain tuten emaw an fanghma no ei zo leh a, nun hlimna hi mihring rilrua awm ani tih ngaihtuah phal lovin sum leh pai kan ûm a, thil zawng zawng hlutna hi sum hmangin kan teh ta, in ropui leh nuam tak tak chhungah khawharin kan rum mek lawi si a nih hi..!!
    Hetiang khawvel teh nuaiin min chim hnuah pawh ka ngaihtuahna hian kha hunah khan min hruai kîr fova, a hunlai angah khan kir leh thei dawn ila, ramte, thiltihtheihnate pawh hian ka thleng phal hial ang..! Khawvela intawng leh tawh ngai lo turin ṭhenkhat taksa chu leilungah hian a luangral tawh a, tawn leh ni a awm ngai tawh lovang. Hei hi hringchan pialleia kan chanvo leh kan paltlang tura siamtu’n a duan dan chu a ni. A tawpah tuna la dam ngei te pawh hian mual kan la liam ve ang a, hriatrengna thlan lung bak hnutchhiah tur kan nei dawn lo. Thang leh thar an lo chhuak zel anga, kan awm ve tih pawh hre lovin khawl leh hmanraw changkang chitin nen kan sulhnu zawng zawng te kha an la rawn chîl phûl zovang...! Fûr, ṭhâl leh vângpui hun zawng zawng erawh a ngaitein a la herchhuak ṭhin si ang! Chhim mihrâng, Thuamluaia tawngkam han hawh ila, “ Ka han dawn ka han dawn hian pawi ta bera ka hriat chu kan nun khuarei a chang tur hi a ni”.

(He thuziak hi kum 1995-1998 batch, Lungpho H/S a kal te tan nise..)

                                                                              Rintea
                                                    
Aibawk : 30.3.2014
 
   

   
   
               

4 comments: