ZIRNA UAR
Mizote inhlawm khawmna pawl lian ber YMA chuan hun rei tak chhung 'Ram leh hnam humhalh' kumpuan a kalpui tawh hnuah nikum 2019 General Conference ah khan kumpuan thupui thar 'Zirna uar kum' a puang ta.
He zirna uar kumpuan hi kumpuan hmasa, ram leh hnam humhalh tihhlawhtlina atana pawimawh tak leh a kipui ber pakhatah ngaiin, chumi rilru pu chunga he kumpuan hi thlang an nih pawh a rinawm hle.
Zirna chu enge...
Zirna, han tih hian, "thil eng pawh chik tak, taima leh uluk taka thiam tuma bei hi a ni" kan ti thei ang. Khawvelah hian thil zir sên loh a awm a, a zir sang apiangin hriat tur tamzia an hre chhuak a ni ber mai. Mithiamte chuan, "Zirna hian pian hlim aṭanga thih thleng (From cradle to the grave) a huam" an lo ti. Tun ṭuma kan luhchilh tur bik hi chu lehkha thiam tura zirna hi a ni dawn a ni. Chu chu CYMA pawhin kumin kumpuan atana a tinzawn ber pakhatah kan ngai bawk ang.
Zirna Vrs Zir
Ram len zawng, mipui tam lam leh hnam upat zawng aṭanga teh chuan Mizote tluka Zirna in ngah leh zirna uar hi khawvelah an tam lo maithei. Nu leh paten kan fate kan duhsakna sang ber chu zirna ṭha dawntir a ni. "Lehkha i zir ṭhat loh chuan hah takin hna i thawk ang" tih hi kan invauna kumhlun pakhat a ni. Zirna in kan ngah em em a, a hman apiangin kan din emaw tihpalh awl khawpin helamah chuan kan intodelh. Heng zawng zawng thlir chuan Zirna hi chu kan uar thawkhat ni te pawhin a lang.
Zirlai nih mai hi a hrehawm lem lo a, mi anna chikhat a ni zawk mah. A peihawm loh leh hrehawm lai tak chu zir hi a ni ang. Heti taka zirna uar Zoram hian lehkhathiam chhawrtlak leh mi ropui kan ngah lohna chhan chu a zir lai tak hi kan uar lo a ni thei em?
Zofate zinga IFS hmasa ber, KC Lalvunga kha hlawhtling tura thil pawimawh pathum an zawt a. A ni chuan, " Pakhatnaah chuan taimakna, pahnihnaah chuan taimakna, pathumnaah chuan taimakna" tiin a chhang an ti. Taimakna leh thawhrimna telin zirna uar ila, kan ram hian hmuh theihin hma kan sawn ang. Zirlaite kan va pawimawh em!
Officer lian kan mamawh...
Zofa, UPSC regular recruitment paltlanga IAS inziak tling hnuhnung ber chu Pu Vanhela Pachuau fanu, Grace Lalrindiki Pachuau a ni a, kum 2013 khan a inziak tling. Hemi hnuah IAS chhuak thar kan nei leh ta lo. A nihna takah chuan direct-a inziak tling IAS hi tun dinhmunah 10 vel chauh Mizoramin kan nei.
Kan senior te an pension ve zel a, hetiang reng a nih chuan Central Service hrang hrangah officer lian kan nei lo thuai dawn niin a lang. Synod meuh pawhin hei hi a vei a, 2018 Synod-ah khan an ngaihtuah hial a nih kha.
Hetihlai hian Chakmate leh hnam dangte a khât tawkin an tling ve reng a, an tlin miau chuan department hrang hrangah hotu an ni lo thei si lova, an hnuaiah kan kûn tho tho a ngai si, ngaihtuah chian a ngai hle a ni. Department hotu lu, Mizo zingah kan nei lo thei mai ang tih a hlauhawm. Hei hi hriain CYMA hian a vei em em a, kumpuanah a puang ta hial pawh kan ti thei ang.
Mizo, lehkhathiam, officer lian, National level-ah pawh zahkai pha kan neih tam deuh deuh a ṭul a, Central sawrkarah aw nei thei leh sawrkar kalphung (policy) ruahmantuah Mizo kan pun zel a ṭul. Chu chu ram leh hnam humhalhna kawng pawimawh tak a ni.
Caste Vrs Class
Mithiamte chuan, " I pianpui hnam/chi (Caste) i thlak thei lova, i dinhmun (Class) erawh chu zirna hmangin i thlak thei" an lo ti a. Mizote hi India rama kan awm chhung chuan hnam tlem zawk, hnam tenau leh cheknawk (tribal) kan ni reng dawn. Hei hi thlak theih mai pawh a ni lova, duhthlang thei pawh kan ni chuang lo. Kan nihna a nih avangin kan damchhungin kan hnam hi kan thlak thei lo.
Hetiang hi kan dinhmun a nih avangin a hnam ang pawhin zah kan kai lo a ni ve pakhat bawk. A nihna takah phei chuan hriatthiamna te nen a hmingin MP pakhat ve ve (RS & LS) ah kan nei ṭawk ṭawk a ni ber.
Dr.BR Ambedkar chu hnam hnuaihnung, Dalit hnam a ni a, kan president ṭanglai, Ram Nath Kovind pawh hi Dalit hnam tho. Siamchhuah, tharchhuah leh leilung hausakna nei lo state, tribal ni bawk si tana dinchhuahna kawng hnaivai ber chu lehkha thiam a ni. Tarlan tawh angin lehkhathiam, Officer lian, Central sawrkarah pawh mi pawimawh tling phak kan ngah chuan ngaihthah kan harsa ang a, hnam zahawm kan ni mai ang.
India ram a ni emaw, khawvel pumpuiah pawh mithiam, rintlak leh chhawrtlak chuan zah an kai a, hmuhsit an ni ngai lo. Hei hi leilung dan a ni. Zirna uar ila, tumruhna leh taimakna nen ṭan la ila, hnam zahawm leh ropuiah kan dingchhuak ang. India rama ziak leh chhiar thiam tam berna state te pawh lo ni zak zak tawh kan ni a, ṭan kan lak leh chuan kan hmabak a êng thei ang.
Generation vanduai Vrs Vannei..
Mi tam takin, "Tunlai ṭhalaite tan IT hmasawnna avang hian lehkha zir a har a, an vanduai ngawt mai" an ti fo mai. A dik thui khawp ang. Lehkha zir leh chhiar aia nuam thil a tam ta a, lehkhabu ṭha chu smartphone in a luahlân zo ta ni te hian a lang. Hemi kawngah hian tunlai chhuan (generation), a bikin zirlaite te hi an vanduaina chen a awm khawp mai. Thlemna a hautak bik a, nuam a tam a, mit tlaina tur thil a chhuak thar nasa bawk si, lehkha zir aia nuam hlir mai hmanrua kan kawl fer fur tawh a, a buaithlak leh vanduaithlak zawnga thlir chuan vanduaithlak tih tur pawh a ni e.
Mahse, kawng lehlamah chuan, eng hmanrua pawh hi kan hman dan a zira ṭangkai leh ṭangkai lo a ni thei ang. Chempui hriam tak hi lo vah nan chuan a ṭangkai viau a, insualna hmanrua atana lek erawh chuan chhiatna thlentu a ni thei tho mai. Anudeep Durishetty, IAS Topper chuan," IAS topper nih theihna hi Google leh Youtube ah hian a awm" a ti. Kan hman ṭangkai dan a inang lo a nih hmel hle mai.
Tunlai hmanraw changkang, smartphone chhunga awm te hi zirna kalpui nan hmang ila, kan duh apiang hmuh theiha dahin a awm a, zir ila, luhchilh ila, kan thiam ang. Zirna hmanrua leh hnathawhna tura siam lo chhiatpui tawk vel kan nih chuan hma kan sawn har ang.
Khawtlangah zirna boruak siam a ṭul...
Chhungkaw awmkhawmin khawtlang a siam a, khawtlang awmkhawmin ram a siam a, ram infinkhawmin khawvel a siam. Hmasawnna kawng dik zawh a, zirna uar turin heng zawhnate hi ngaihtuah a ṭul khawp mai. Kan khawtlangin enge kan buaipui ber? Enge kan ngaihhlut ber? Eng ang chenin nge lehkha thiam kan ngaihhlut? Zirna boruak siam turin engtin nge hma kan lak?
A dik tak chuan khawtlanga kan thil buaipui ṭhenkhatte, ngaihhlut bera kan neih thil ṭhenkhatte hi chu a ho angreng ṭhin ngawt mai. Kan titi ber leh kan vei zawngte hi hmasawnpui loh tur hi a tam ve hian a rinawm.
Khawvel a changkang tial tial a, kutkawih leh tharum hmanna aiin thluak sênna tur thil a tam deuh deuh dawn. Mithiam an hlu deuh deuh zel ang a, khawtlang leh ram tan an chhenfakawm tawlh tawlh dawn tih hi hriat a ṭha. Kan thupui bera zirna hmasawnna tur kan buaipui chuan lehkha thiam khua kan ni thei. Lehkha thiam tamna khawtlang apiang a changkang a, chu chuan ram a tingelnghet ṭhin. Kan khawtlang ṭheuhah ṭan kan lak chuan lehkha thiam, chhawrtlak tamna ram kan ni ang a, hnam zahawm kan ni bawk ang.
Tarlan tawh angin, mihring nunah zirna hian tawp chin a nei lova, tupawh hi inzir zel kan ni. Chutihrualin, tam tak hi chu mihring kumah khua kan tlai tawh. A chhia emaw, a ṭha emaw kan nih tur ang ang kan ni tawh hlawm ang. Tuna zirlai ni mek te hian, kan khawtlang, ram leh hnam tan in zirlai zir teh u. Chhan tlak kan la awm lai hian kan puanven sawi chhing ila, zir mek ten thiam tumin bei ila, khawtlang leh ram hruaituten a theih dan apiangin zirlaite pui bawk ila, ram leh hnam rilru tak tak pu chungin zirna kalpui a hun. Chuti lo chuan kan ram leh hnam hi chhan tlâk awm lovin a la ral thei takngial dawn e.
Ngentiang Vangkhua Chanchinbu
Dt.26.1.2020 Issue.
Mizote inhlawm khawmna pawl lian ber YMA chuan hun rei tak chhung 'Ram leh hnam humhalh' kumpuan a kalpui tawh hnuah nikum 2019 General Conference ah khan kumpuan thupui thar 'Zirna uar kum' a puang ta.
He zirna uar kumpuan hi kumpuan hmasa, ram leh hnam humhalh tihhlawhtlina atana pawimawh tak leh a kipui ber pakhatah ngaiin, chumi rilru pu chunga he kumpuan hi thlang an nih pawh a rinawm hle.
Zirna chu enge...
Zirna, han tih hian, "thil eng pawh chik tak, taima leh uluk taka thiam tuma bei hi a ni" kan ti thei ang. Khawvelah hian thil zir sên loh a awm a, a zir sang apiangin hriat tur tamzia an hre chhuak a ni ber mai. Mithiamte chuan, "Zirna hian pian hlim aṭanga thih thleng (From cradle to the grave) a huam" an lo ti. Tun ṭuma kan luhchilh tur bik hi chu lehkha thiam tura zirna hi a ni dawn a ni. Chu chu CYMA pawhin kumin kumpuan atana a tinzawn ber pakhatah kan ngai bawk ang.
Zirna Vrs Zir
Ram len zawng, mipui tam lam leh hnam upat zawng aṭanga teh chuan Mizote tluka Zirna in ngah leh zirna uar hi khawvelah an tam lo maithei. Nu leh paten kan fate kan duhsakna sang ber chu zirna ṭha dawntir a ni. "Lehkha i zir ṭhat loh chuan hah takin hna i thawk ang" tih hi kan invauna kumhlun pakhat a ni. Zirna in kan ngah em em a, a hman apiangin kan din emaw tihpalh awl khawpin helamah chuan kan intodelh. Heng zawng zawng thlir chuan Zirna hi chu kan uar thawkhat ni te pawhin a lang.
Zirlai nih mai hi a hrehawm lem lo a, mi anna chikhat a ni zawk mah. A peihawm loh leh hrehawm lai tak chu zir hi a ni ang. Heti taka zirna uar Zoram hian lehkhathiam chhawrtlak leh mi ropui kan ngah lohna chhan chu a zir lai tak hi kan uar lo a ni thei em?
Zofate zinga IFS hmasa ber, KC Lalvunga kha hlawhtling tura thil pawimawh pathum an zawt a. A ni chuan, " Pakhatnaah chuan taimakna, pahnihnaah chuan taimakna, pathumnaah chuan taimakna" tiin a chhang an ti. Taimakna leh thawhrimna telin zirna uar ila, kan ram hian hmuh theihin hma kan sawn ang. Zirlaite kan va pawimawh em!
Officer lian kan mamawh...
Zofa, UPSC regular recruitment paltlanga IAS inziak tling hnuhnung ber chu Pu Vanhela Pachuau fanu, Grace Lalrindiki Pachuau a ni a, kum 2013 khan a inziak tling. Hemi hnuah IAS chhuak thar kan nei leh ta lo. A nihna takah chuan direct-a inziak tling IAS hi tun dinhmunah 10 vel chauh Mizoramin kan nei.
Kan senior te an pension ve zel a, hetiang reng a nih chuan Central Service hrang hrangah officer lian kan nei lo thuai dawn niin a lang. Synod meuh pawhin hei hi a vei a, 2018 Synod-ah khan an ngaihtuah hial a nih kha.
Hetihlai hian Chakmate leh hnam dangte a khât tawkin an tling ve reng a, an tlin miau chuan department hrang hrangah hotu an ni lo thei si lova, an hnuaiah kan kûn tho tho a ngai si, ngaihtuah chian a ngai hle a ni. Department hotu lu, Mizo zingah kan nei lo thei mai ang tih a hlauhawm. Hei hi hriain CYMA hian a vei em em a, kumpuanah a puang ta hial pawh kan ti thei ang.
Mizo, lehkhathiam, officer lian, National level-ah pawh zahkai pha kan neih tam deuh deuh a ṭul a, Central sawrkarah aw nei thei leh sawrkar kalphung (policy) ruahmantuah Mizo kan pun zel a ṭul. Chu chu ram leh hnam humhalhna kawng pawimawh tak a ni.
Caste Vrs Class
Mithiamte chuan, " I pianpui hnam/chi (Caste) i thlak thei lova, i dinhmun (Class) erawh chu zirna hmangin i thlak thei" an lo ti a. Mizote hi India rama kan awm chhung chuan hnam tlem zawk, hnam tenau leh cheknawk (tribal) kan ni reng dawn. Hei hi thlak theih mai pawh a ni lova, duhthlang thei pawh kan ni chuang lo. Kan nihna a nih avangin kan damchhungin kan hnam hi kan thlak thei lo.
Hetiang hi kan dinhmun a nih avangin a hnam ang pawhin zah kan kai lo a ni ve pakhat bawk. A nihna takah phei chuan hriatthiamna te nen a hmingin MP pakhat ve ve (RS & LS) ah kan nei ṭawk ṭawk a ni ber.
Dr.BR Ambedkar chu hnam hnuaihnung, Dalit hnam a ni a, kan president ṭanglai, Ram Nath Kovind pawh hi Dalit hnam tho. Siamchhuah, tharchhuah leh leilung hausakna nei lo state, tribal ni bawk si tana dinchhuahna kawng hnaivai ber chu lehkha thiam a ni. Tarlan tawh angin lehkhathiam, Officer lian, Central sawrkarah pawh mi pawimawh tling phak kan ngah chuan ngaihthah kan harsa ang a, hnam zahawm kan ni mai ang.
India ram a ni emaw, khawvel pumpuiah pawh mithiam, rintlak leh chhawrtlak chuan zah an kai a, hmuhsit an ni ngai lo. Hei hi leilung dan a ni. Zirna uar ila, tumruhna leh taimakna nen ṭan la ila, hnam zahawm leh ropuiah kan dingchhuak ang. India rama ziak leh chhiar thiam tam berna state te pawh lo ni zak zak tawh kan ni a, ṭan kan lak leh chuan kan hmabak a êng thei ang.
Generation vanduai Vrs Vannei..
Mi tam takin, "Tunlai ṭhalaite tan IT hmasawnna avang hian lehkha zir a har a, an vanduai ngawt mai" an ti fo mai. A dik thui khawp ang. Lehkha zir leh chhiar aia nuam thil a tam ta a, lehkhabu ṭha chu smartphone in a luahlân zo ta ni te hian a lang. Hemi kawngah hian tunlai chhuan (generation), a bikin zirlaite te hi an vanduaina chen a awm khawp mai. Thlemna a hautak bik a, nuam a tam a, mit tlaina tur thil a chhuak thar nasa bawk si, lehkha zir aia nuam hlir mai hmanrua kan kawl fer fur tawh a, a buaithlak leh vanduaithlak zawnga thlir chuan vanduaithlak tih tur pawh a ni e.
Mahse, kawng lehlamah chuan, eng hmanrua pawh hi kan hman dan a zira ṭangkai leh ṭangkai lo a ni thei ang. Chempui hriam tak hi lo vah nan chuan a ṭangkai viau a, insualna hmanrua atana lek erawh chuan chhiatna thlentu a ni thei tho mai. Anudeep Durishetty, IAS Topper chuan," IAS topper nih theihna hi Google leh Youtube ah hian a awm" a ti. Kan hman ṭangkai dan a inang lo a nih hmel hle mai.
Tunlai hmanraw changkang, smartphone chhunga awm te hi zirna kalpui nan hmang ila, kan duh apiang hmuh theiha dahin a awm a, zir ila, luhchilh ila, kan thiam ang. Zirna hmanrua leh hnathawhna tura siam lo chhiatpui tawk vel kan nih chuan hma kan sawn har ang.
Khawtlangah zirna boruak siam a ṭul...
Chhungkaw awmkhawmin khawtlang a siam a, khawtlang awmkhawmin ram a siam a, ram infinkhawmin khawvel a siam. Hmasawnna kawng dik zawh a, zirna uar turin heng zawhnate hi ngaihtuah a ṭul khawp mai. Kan khawtlangin enge kan buaipui ber? Enge kan ngaihhlut ber? Eng ang chenin nge lehkha thiam kan ngaihhlut? Zirna boruak siam turin engtin nge hma kan lak?
A dik tak chuan khawtlanga kan thil buaipui ṭhenkhatte, ngaihhlut bera kan neih thil ṭhenkhatte hi chu a ho angreng ṭhin ngawt mai. Kan titi ber leh kan vei zawngte hi hmasawnpui loh tur hi a tam ve hian a rinawm.
Khawvel a changkang tial tial a, kutkawih leh tharum hmanna aiin thluak sênna tur thil a tam deuh deuh dawn. Mithiam an hlu deuh deuh zel ang a, khawtlang leh ram tan an chhenfakawm tawlh tawlh dawn tih hi hriat a ṭha. Kan thupui bera zirna hmasawnna tur kan buaipui chuan lehkha thiam khua kan ni thei. Lehkha thiam tamna khawtlang apiang a changkang a, chu chuan ram a tingelnghet ṭhin. Kan khawtlang ṭheuhah ṭan kan lak chuan lehkha thiam, chhawrtlak tamna ram kan ni ang a, hnam zahawm kan ni bawk ang.
Tarlan tawh angin, mihring nunah zirna hian tawp chin a nei lova, tupawh hi inzir zel kan ni. Chutihrualin, tam tak hi chu mihring kumah khua kan tlai tawh. A chhia emaw, a ṭha emaw kan nih tur ang ang kan ni tawh hlawm ang. Tuna zirlai ni mek te hian, kan khawtlang, ram leh hnam tan in zirlai zir teh u. Chhan tlak kan la awm lai hian kan puanven sawi chhing ila, zir mek ten thiam tumin bei ila, khawtlang leh ram hruaituten a theih dan apiangin zirlaite pui bawk ila, ram leh hnam rilru tak tak pu chungin zirna kalpui a hun. Chuti lo chuan kan ram leh hnam hi chhan tlâk awm lovin a la ral thei takngial dawn e.
Ngentiang Vangkhua Chanchinbu
Dt.26.1.2020 Issue.